استادیار، دانشگاه جامع امام حسین (ع)، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 24 آذر 1399،
تاریخ بازنگری: 21 بهمن 1399،
تاریخ پذیرش: 09 اسفند 1399
چکیده
حضور اکثریت جمعیت شیعی در حوزه خلیج‌فارس و اقلیت تأثیرگذار در غرب آسیا، بالکان و شمال آفریقا، جمعیت و ظرفیت تشیع را به‌عنوان یک نیروی قابل‌محاسبه در فضای ژئوپلتیکی قرار داده است. ویژگی ممتاز شیعیان و عوامل مؤثر در ظرفیت و توانمندی آنها، این گروه را به‌عنوان یک نیروی مؤثر در عمق‌بخشی انقلاب اسلامی و مقوم جبهه مقاومت به یک مسئله مهم و در خور تحقیق تبدیل کرده است. بنابراین، شناسایی مؤلفه و ویژگیهای شیعیان عراق و تأثیر آن بر محور مقاومت به‌عنوان پرسش اصلی پژوهش، مورد توجه قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر، ظرفیت‌سنجی شیعیان عراق و تأثیر آنها در توسعه و نفوذ محور مقاومت است. عوامل ژئوپلتیکی، ژئوکالچر و ژئواکونومی شیعیان عراق و سایر ویژگیهای متمایز شیعیان در ارتقای جایگاه محور مقاومت، نقش دارد. روش تحقیق به‌صورت ترکیبی (مبتنی‌بر ادبیات نظری و دانش ضمنی) انجام و با استفاده از ادبیات نظری و دانش تجربی موجود پرسش‌نامه تهیه شد. جامعه آماری به‌صورت هدف‌مند 18 نفر انتخاب گردید که روایی پژوهش مبتنی‌بر محتوا و پایایی یافتهها با ضریب آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفته و تأیید شدند. یافتههای تحقیق نشان میدهد که در بعد باور به اسلام سیاسی، جغرافیای سیاسی، جغرافیای فرهنگی، فرهنگ و سیاست دفاعی و ژئواکونومی ارتباط مثبت و معنی‌داری وجود دارد. نتایج پژوهش، بیانگر آن است که شیعیان عراق نه‌تنها دارای ظرفیت فعال و پویا میباشند، با حمایت و توانمندسازی گروه شیعی موجب ارتقای جبهه مقاومت و توسعه گفتمان انقلابی خواهد شد. بنابراین، شیعیان به‌عنوان کلیدیترین گروه و موتور محرکه مقاومت اسلامی محسوب میشوند.
An Assessment of Iraqi Shiites’ Capacity and Their Effect on the Axis of Resistance
نویسندگان [English]
Behzad Ghasemi
Assistant Professor, Imam Hossein University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The presence of the majority of Shiites population in the Persian Gulf as well as the influential minority in the West Asia, Balkan and the North Africa, has caused the Shiite population and capacities to be reckoned as a counted-on force in the geopolitical space. The Shiites’ privileged characteristic and the factors that contribute to their capability and capacity have converted this group, as a force giving depth to the Islamic revolution and strengthening the resistance front, into an important problem worth being studied. Therefore, the capacity assessment of the parameters and characteristics of Iraqi Shiites and their effect on the axis of resistance has been considered as the main problem of this research. The present research's aim is to assess the capacity of the Iraqi Shiites in, and their contribution, to the development and influence of the “axis of resistance”. The geopolitical, geocultural and geoeconomic factors and other unique characteristics of Shiites play a role in upgrading the position of the axis of resistance. The research method was carried out in mixed manner (based on theoretical literature and tacit knowledge) and a questionnaire was planned using theoretical literature and empirical knowledge. The statistical population was selected to be 18 people in a meaningful way in which both the validity of the research and the reliability of the findings were investigated and confirmed, the former based on content and the latter by using Cronbach's Alpha coefficient. The findings of the research showed that there is a meaningful and positive relationship between the elements of belief in political Islam, political geography, cultural geography, defense policy and culture and geoeconomy. Also these findings indicate that the Iraqi shiites do not only have a dynamic and active capacity, they will produce a strengthened resistance front and a developed revolutionary discourse if supported and enabled by the Shiite groups. Therefore, the Shiites constitute the most vital group and driving engine for the front of resistance.
کلیدواژه‌ها [English]
Islamic revolution, Iraqi shiites, axis of resistance, Shiite parties, Shiite authority, cultural and political geography
مراجع
آدمی، علی و ابراهیمی، حوا (1393)، جایگاه شیعیان در ساختار سیاسی جدید عراق، فصلنامه شیعه‌شناسی، دوره 12، ش 46، تابستان: 107 ـ 140.
احمدی، سیدعباس (1390)، ایران انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه، تهران: اندیشه‌سازان نور.
ادیب، عادل (1383)، حزب‌الدعوة اسلامی عراق، ترجمة سیدحسین موسوی، تهران، مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
افشردی، محمدحسین و بابلی، کورش (1396)، بررسی عوامل ژئوپلتیک انسانی شیعیان عراق و تأثیر آن بر تدوین راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی ایران، مطالعات راهبرد دفاعی، ش 67، بهار.
التیامی‌نیا، رضا و دیگران (1395)، تحلیل پیامدهای منطقهای ژئوپلتیک شیعه در دوران صدام، مطالعات سیاسی جهان اسلام، س 5، ش 19، پاییز: 79 ـ 88.
الخیون، رشید (2005)، اهوار العراق تاریخ الماء و التجفیف، بغداد، مرکز العراق للابحاث.
الشبوط، محمدعبدالجبار (2011)، دور الاحزاب الاسلامیه فی اعاده بنا الدله العراق، مجله حوار الفکر، بغداد، المعهد الحوار الفکر، العدد 16.
الشمری، محمد (2011)، تحولات الاسلام السیاسی فی العراق، بیروت: المعارف.
العامری، هادی (1397)، عراق تنها با تشکیل دولتی فراگیر ثبات می‌یابد، خبرگزاری ایسنا، ۱۴ فروردین.
العزاوی، عباس (1425) تاریخ العراق بین الاحتلاین، الطبعه الاولی، قم، مکتبه الحیدریه.
ترابیان، صفاالدین (1382: 1)، نگاهی به تاریخچه، سوابق و گرایش مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، روزنامه همشهری، ۲۶ فروردین.
تلاشان، حسن (1389)، دورنمای ژئوپلیتیک شیعه در عراق، فصلنامه شیعه‌شناسی، ش 31، قم، پاییز.
توآل، فرانسوا (1382)، ژئوپلیتیک شیعه، حسن صدوق ونینی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
جمیل، اسماء و فالح، عبدالجبار (2017)، الاحزاب السیاسیه فی العراق، مرکز دراسات عراقیه:
iraqstudies.com
جویس، ان‌ویلی (1373)، نهضتهای اسلامی شیعیان عراق، ترجمة مهوش غلامی، تهران، اطلاعات.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1385)، اصول و مفاهیم ژئوپولیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حکیم، سیدمحسن (1382)، موضع آتی شیعیان عراق در برابر کشورهای همسایه (مجموعه مقالات مسائل ایران و عراق) تهران: شریعت.
خبرگزاری تسنیم (1399)، پیش‌بینی ائتلاف الفتح درباره کسب کرسی‌های احتمالی در انتخابات آینده، اخبار بین‌الملل، خبرگزاری تسنیم، بهمن ماه.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (1399)، اظهارات مقتدی صدر درباره مشارکت جریان صدر در انتخابات آینده عراق، آذر ماه.
دادفر، سجاد (1388)، تحول و دگردیسی در نمای جامعه‌شناختی شیعیان عراق در قرن بیستم، مجله شیعه‌شناسی، ش 32، زمستان.
دوست‌محمدی، احمد و محمدسالم الغبان (1394)، بررسی تأثیر گروههای شیعه عراق بر عدم موفقیت طرح خاورمیانه جدید، فصلنامه سیاست، دوره 45، ش 3، پاییز: 655 ـ 677.
رضایی، عبدالله (۱۳۸۸)، گروهها و ائتلافات تأثیرگذار در انتخابات آینده عراق، خبرگزاری آفتاب.
سایت تیارالحکمه (1399)، جریان سیهی تیارالحکمه، سایت تیارالحکمه والوطنی.
سهرابی، محمد؛ اشرفی، امرالله و کریمی، مرتضی (1395)، کالبدشناسی احزاب و گروههای سیاسی عراق و تأثیر آنها بر روابط ایران و عراق، مطالعات روابط بین‌الملل، س 9، ش 34، تابستان: 167 ـ 197.
شاناهان، راجر (1362)، توسعه سیاسی شیعه در عراق (حزب الدعوه). ترجمه: سیدناصر میری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌الملل.
شوقی البغدادی، خالد (2011)، دراسه فی بنیه الاحزاب الشیعه الرئیسه فی العراق، دمشق: رند.
شهبازی، علی‌عسگر و رحمتی، مجید (1395)، نقش و جایگاه شیعیان در ساختار عراق، فصلنامه پژوهشهای سیاسی، س 6، ش 16، بهار: 131 ـ 146.
طاهری، مسلم و تقی‌زاده، محمود (1393)، رویکرد جریانهای شیعی عراق به تحولات نوین کشور، فصلنامه شیعه‌شناسی، ش 48: 127 ـ 148.
علوی‌پور، سیدمحسن (1388)، ژئوپلیتیک عراق و امنیت در منطقه خلیج‌فارس، مطالعات خاورمیانه، س شانزدهم، ش 2.
غلامی قمی، مصطفی (1386)، نقش شیعیان و رهبران مذهبی در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق، مجله شیعه‌شناسی، ش 17.
فروزان، یونس؛ عالیشاهی، عبدالرضا و مسعودنیا، حسین (1398)، جریان صدر و ظهور واپس‌گرایی هویتی در جبهه مقاومت در دو بعد کلان سخت و نرم، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، ش 38، بهار: 31 ـ 52.
قاسمی، بهزاد (1397)، ارزیابی تأثیر فرهنگ شهادتطلبی انقلاب اسلامی ایران در جهان اسلام و عرصه بین‌الملل، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، س هفتم، ش4، پیاپی 24.
قاسمی، بهزاد (1398)، آرمان امنیت امت مسلمان در گفتمان انقلاب اسلامی ضرورتها و چالشها، فصلنامه سیاست دفاعی، سال 27، ش 108، پاییز.
لطیف، حسن (1390)، دایرة‌المعارف احزاب در عراق، ترجمة سیدعدنان محقق، تهران: دانشگاه امام صادق.
محمود، مؤید جبیر (2019)، الظاهره الحزبیه فی العراق الجدید ـ جدلیه العلاقه بین الفکر و الممارسه، المجلد العشرون، العدد الثالث، یولیو، جامعه القاهره.
مرکز الإمارات للسیاسات (2018)، خریطة التحالفات الانتخابیة للقوى الشیعیة فی العراق، 15 فبرایر:
epc.ae/ar/publication/256
موسوی، سیدحسین (1383)، حزب الدعوه اسلامی عراق: پیشینه تاریخی و اندیشه سیاسی، تهران: مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه.
میری، مجتبی و نوذری، میثم (1397)، نقش و جایگاه احزاب و گروههای شیعی در عراق باتأکیدبر همگرایی با ایران، پژوهشنامه اندیشه معاصر، س 1، ش، 1، تابستان: 99 ـ 116.
نجفی، فیروز و دیگران (1396)، نقش و جایگاه گروههای شیعه در ساختار سیاسی عراق پس از فروپاشی (2003 ـ 2015)، مطالعات انقلاب اسلامی، س 14، ش 48، بهار: 91 ـ 108.
انگلیسی
Pacione, M. (1985). Progress in Political Geography.Publication of London.
