1مدیر گروه و استادیار گروه آینده‌پژوهی، مرکز رصد و آینده‌پژوهی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران.
2دانشجوی مقطع دکتری تخصصی آینده‌پژوهی، مرکز رصد و آینده‌پژوهی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران.
تاریخ دریافت: 18 آذر 1401،
تاریخ بازنگری: 20 آذر 1401،
تاریخ پذیرش: 26 دی 1401
چکیده
هدف: در این پژوهش، هدف اصلی بررسی آینده‌اندیشی از منظر مکتب کلامی ماتریدیه اهل سنت و مقایسه آن با مکتب شیعه می‌باشد.
روش: این پژوهش با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و فراتحلیل کیفی درگام اول با بررسی محتوای منابع مرتبط با مکاتب فکری مورد بحث در موضوع تحقیق، به گردآوری، دسته‌بندی و جمع‌بندی نظریات در هر مکتب پرداخته و با مبنا قرار دادن اصول فکری ماتریدیه، تحلیل متقابل اصول را ازمنظر تفکر مکتب تشیع مورد بررسی قرار داده است.
یافته‌ها: براساس اصول فکری ماتریدیه که دارای ارتباط و تاثیر درآینده‌اندیشی‌می‌باشند، نوع و نحوه تاثیر آنها در آینده‌اندیشی به صورت طبقه‌بندی شده، تبیین شده است و با مکتب تشیع به صورت اجمالی، مورد مقایسه قرار گرفته است.
نتیجه‌گیری: با توجه به بررسی‌های صورت گرفته و تبیین و تحلیل اصول فکری ماتریدیه و تحلیل متقابل آن با اصول فکری شیعه و شناسایی نحوه و نوع تأثیر این اصول بر آینده‌اندیشی در این دو مکتب، نتیجه این بررسی‌ها در آینده‌اندیشی این دو مکتب، مطرح شده است. در واقع به طور خلاصه؛ ماتریدیه از آنجایی که در مبانی معرفتی، قائل به روش عقلی و نقلی و هم‌چنین شناخت شهودی و حسی هستند، لذا دارای ظرفیت‌های فکری و پایه دانشی لازم برای آینده‌اندیشی می‌باشند. در مکتب تشیع نیز، ساختن آینده با فهم شرایط آن و با تأثیر اراده انسان همراه با توجه به امدادهای الهی و باور به سنت‌ها و وعده‌های الهی اصلی‌ترین جوهره نگاه به آینده است.
Investigating Futurism from the Viewpoint of Maturidiyya and comparing it with Shi'ism
نویسندگان [English]
Omid Voghofi1؛ Milad Ghanbari2
1Assistant Professor of Future Studies Department, Center for Monitoring and Future Studies, Imam Hossein(A.S) Comprehensive University, Tehran, Iran.
2Ph.D. student in future studies, Center for Monitoring and Future Studies, Imam Hossein(A.S) Comprehensive University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Objective: In this research, the main purpose is to investigate the Futurism from the Viewpoint of the theological school of Maturidiyya Sunnis and compare it with the Shia school.
Methodology: This research, using the method of content analysis and qualitative meta-analysis, in the first step, by examining the content of the sources related to the schools of thought discussed in the subject of the research, collects, categorizes and summarizes the ideas in each school, and based on the intellectual principles of Maturidiyya, the analysis He has examined the mutuality of principles from the perspective of the Shia school of thought.
Findings: Based on the intellectual principles of Maturidiyya, which have relevance and impact on Futurism, the type and manner of their impact on Futurism has been explained in a classified manner. And it has been compared with the Shi'ism school in a brief way.
Conclusion: According to the studies done and the explanation and analysis of the intellectual principles of Maturidiyya and its mutual analysis with the Shia intellectual principles and the identification of the manner and type of influence of these principles on Futurism in these two schools, the results of these studies have been presented in the Futurism of these two schools. In fact, in short; Since Maturidiyya believe in the intellectual and narrative method as well as intuitive and sensory knowledge in their epistemological foundations, therefore they have the intellectual capacities and knowledge base necessary for Futurism. In the Shi'ism school, building the future by understanding its conditions and with the influence of human will along with attention to divine aid and belief in traditions and divine promises is the main essence of looking to the future.
کلیدواژه‌ها [English]
Futurism, Maturidiyya, Shi', ism, Sunan
مراجع
احسانی، سید محمدعلی. (1397). تاریخ، باورها و گرایش‌های ماتریدیه معاصر با تأکید بر شبه‌قاره هند و پاکستان. دوفصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات تاریخی جهان اسلام. سال ششم، شماره دوازدهم، پاییز و زمستان 1397، صص39-66.
احمدوند، علی‌محمد و؛ صفوی، سیدعباس. (1400). آینده‌اندیشی از منظر اشاعره و مقایسه آن با تشیع. نشریه علمی آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی. بهار 1400، سال دوم، شماره اول، صص37-62.
اخلاقی، حسنعلی و؛ فکوری، محمدعلی. (1393). امامت و امام در گفتمان امامیه و ماتریدیه. مجله پژوهشنامه کلام. شماره اول، پاییز و زمستان 1393، صص49-68.
اردکانی، طرقی مجید و ؛ یوسفی، جعفر؛ کاظمی، سید عنایت‌الله. (1398). بررسی فقهی توان متربی در اقدامات تربیتی. دوفصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات فقه تربیتی. سال ششم، شماره یازدهم، بهار و تابستان 1398، صص7-35.
امینی، عبدالمومن. (1398). نقش مشترکات کلامی مکتب امامیه و ماتریدیه در تحکیم وحدت جامعه افغانستان. مطالعات تطبیقی کلام. دوره نهم، شماره دوم، شماره پیاپی 14، اسفند 1398، صص25-54.
امینی، عبدالمومن؛ جلالی، سید لطف‌الله؛ فرمانیان، مهدی؛ و نواب، سید ابوالحسن. (1397). بررسی حیات برزخی و سماع موتی از دیدگاه ماتریدیان و سلفیان. پژوهشنامه مذاهب اسلامی. سال هشتم، شماره شانزدهم، پاییز و زمستان 1400، صص99-124.
ایزدی، مهدی و؛ طباطبائی‌نژاد، سیدسجاد. (1393). اصول و روش‌های کاربردی آموزش معاد در آموزه‌های اهل‌بیت (ع). دوفصلنامه علمی-پژوهشی تربیت اسلامی. سال نهم، شماره هجدهم، بهار و تابستان 1393، صص31-49.
ایزدی‌تبار، محمد. (1393). بررسی و نقد اندیشه ماتریدیه در صفت تکوین. مجله کلام اسلامی. شماره هشتاد و نهم، بهار 1393، صص75-106.
آل‌غفور، سیدمحسن. (1380). عقل‌گرایی و نقل گرایی در فقه سیاسی شیعه. بازتاب اندیشه. سال چهارم، شماره چهاردهم، تابستان 1380، صص121-138.
برنج‌کار، رضا و؛ نوروزی، ابوذر. (1395). معناشناسی اسما و صفات الهی در اندیشه علوی. پژوهشنامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان 1395، صص23-45.
بهرام‌زاده، عبدالصمد. (1399). فلسفه و حکمت قیام امام حسین (ع) از دیدگاه شهید مطهری. رهیافت‌های نوین در مطالعات اسلامی. شماره سوم، تابستان 1399، صص159-170.
بهرامی، حمزه‌علی و؛ فرمانیان، مهدی. (1391). بررسی تطبیقی محکم و متشابه «صفات خبری» از دیدگاه ماتریدیه، وهابیون و امامیه. پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی. شماره سی و نهم، بهار 1391، صص145-176.
جلالی، سید لطف‌الله. (1383). تفتازانی؛ اشعری یا ماتریدی. پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی. شماره 10 و 11، تابستان و پاییز 1383، صص73-86.
جلالی، سید لطف‌الله. (1399). بررسی جاودانگی انسان از دیدگاه ابومنصور ماتریدی. فصلنامه علمی پژوهشی فلسفه و الهیات نقد و نظر. سال بیست و پنجم، شماره دوم، شماره پیاپی 98، تابستان 1399، صص55-81.
حاجیانی، ابراهیم. (1391). مبانی، اصول و روش‌های آینده‌پژوهی. انتشارات دانشگاه امام صادق (صادق(ع). تهران.
حجت، هادی. (1385). تشبیه، تفویض و تأویل در مکتب اصحاب حدیث. فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز. پیاپی 20، پاییز 1385، صص125-156.
حسین اکبری، یحیی. (1396). رؤیت خداوند از دیدگاه شیعه، معتزله، اشاعره و ماتریدیه. مجله مطالعات فلسفی کلام. شماره یازدهم، بهار و تابستان 1396، صص56-68.
حسینی، مرضیه‌السادات و؛ موسوی، مریم‌السادات. (1399). ظهور منجی، باور مشترک ادیان و مذاهب. موعود پژوهی. سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان 1399، صص9-27.
رضانژاد، عزالدین. (1386). توحید در مذاهب کلامی. مجله اندیشه تقریب. سال اول، شماره چهارم، 1386، صص48-65.
رضوی، سیدمیثم عباس. (1396). توسل از دیدگاه آیات و روایات. دوفصلنامه دانش‌پژوهی تأمل. سال دوم، شماره چهارم، پاییز و زمستان 1396، صص69-83.
رضی، سید شریف. (1398). نهج‌البلاغه حضرت علی ابن ابی‌طالب(ع) (مترجم؛ دشتی، محمد). انتشارات پیام عدالت. تهران.
زارع ساری، علیرضا و ؛ وقوفی، امید. (1400). آینده‌اندیشی از منظر امام خمینی(ره). نشریه علمی آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی. زمستان 1399، سال اول، شماره سوم، صص87-110.
شیرین‌کار، زینب خاتون؛ و علیپور، ابراهیم. (1389). جاودانگی انسان از منظر امام خمینی(ره). مجله معارف حکمی جامعه. شماره اول، پاییز 1389، صص115-144.
صدیق، حسین و ؛ رضایی اصفهانی، محمدعلی. (1390). روش‌شناسی تفسیر ابومنصورماتریدی. طلوع نور،. سال دهم، شماره سی و هفتم، پاییز 1390، صص25-56.
صدیقی، سیده سمیه. (1398). ویژگی‌های امام از دید سلفیه و ماتریدیه. دوفصلنامه تخصصی کلام حکمت. سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان 1398، صص27-42.
عطائی نظری، حمید. (1394). اولریش رودولف و کتاب ارزشمند او درباره ماتریدیه. آینه پژوهش. سال بیست و ششم، شماره ششم، بهمن و اسفند 1394، صص99-104.
عمادزاده، محمدکاظم؛ راعی، مسعود و؛ روح‌اللهی، روح‌الله. (1391). بررسی تطبیقی حسن و قبح و ثمرات آن در اندیشه شیعه، معتزله، اشاعره و ماتریدیه. پژوهش‌های اعتقادی کلامی. شماره پنجم، بهار 1391، صص155-174.
فتحی، یوسف. (1390). اخوت اسلامی به مثابه سرمایه اجتماعی معنوی در اندیشه امام خمینی(ره). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی. سال هشتم، زمستان 1390، شماره 27، صص173-198.
فرمانیان، مهدی و؛ سماکوش، الله‌نیا محمد. (1396). بررسی تطبیقی تحلیل «خلق افعال عباد» در کلام ماتریدیه و دیوبندیه. دوفصلنامه علمی - پژوهشی انسان پژوهی دینی. سال چهاردهم، شماره سی و هشتم، پاییز و زمستان 1396، صص5-23.
فرمانیان، مهدی و؛ سماکوش، محمد الله‌نیا. (1396). بررسی تطبیقی مبانی معناشناختی ماتریدیه و دیوبندیه در باب توحید و شرک. پژوهش‌های فلسفی - کلامی. سال نوزدهم، شماره سوم، پاییز 1396، شماره پیاپی 73، صص107-126.
فرمانیان، مهدی؛ و صداقت، مجتبی. (1392). زیارت قبور و دلایل عالمان شیعه بر مشروعیت آن. فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی. سال یازدهم، شماره چهل و یکم، بهار 1392، صص141-166.
فرمانیان، مهدی. (1399). بررسی تطبیقی «مبانی روش‌شناسی» توحید و شرک در آرای کلامی ماتریدیه و دیوبندیه. پژوهشنامه مذاهب اسلامی. سال هشتم، شماره پانزدهم، بهار و تابستان 1400، صص7-28.
قنبری، منظر. (1389). بررسی آراء و اندیشه‌های کلامی ابومنصور ماتریدی. مجله تخصصی کلام اسلامی. سال هفدهم، مسلسل 65، صص123-135.
قیوم‌زاده، محمود. (1391). بررسی و تبیین روش‌شناسی مکتب کلامی ماتریدی. فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت دانشگاه شهید بهشتی. سال دهم، شماره سی و یکم، تابستان 1391، صص119-138.
کریم‌زاده، رحمت‌الله و ؛ عارفی، محمداسحاق. (1394). معرفت لازم در اصول عقاید. دوفصلنامه علمی - پژوهشی پژوهشنامه کلام. سال دوم، شماره سوم، پاییز و زمستان 1394، صص5-26.
کلانتری، علی‌اکبر. (1399). ارزیابی حدیث «السعید سعید فی بطن امه و الشقی شقی فی بطن امه» و بررسی پیوند آن با اندیشه جبرگرایی. نشریه علمی اندیشه نوین دینی. سال شانزدهم، شماره شصت و یکم، تابستان 1399، صص45-64.
مادلونگ، وینفرد. (1380). ماتریدیه در یک نگاه. کتاب ماه دین. ترجمه؛ رحمتی، محمدکاظم. شماره 51 و 52، دی و بهمن 1380، صص72-75.
محمدی، علی و؛ جلالی، سید لطف‌الله. (1399). بررسی معناشناسی صفات خبری ذاتی از دیدگاه ماتریدیه با تأکید بر اندیشه ابومنصور ماتریدی. پژوهشنامه مذاهب اسلامی. سال هفتم، شماره چهاردهم، پاییز و زمستان 1399، صص8-35.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1400). اوصاف شیعیان واقعی؛ ایمان در کلام امیرالمومنان علی(ع). فصلنامه معرفت. سال سی‌ام، شماره هفتم، پیاپی 286، مهر 1400، صص 5-10.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1400). اوصاف شیعیان واقعی؛ ایمان در کلام امیرالمومنان علی(ع). فصلنامه معرفت. سال سی‌ام، شماره یازدهم، پیاپی 290، بهمن 1400، صص 5-10.
مطهری، حمیدرضا؛ و روحانی، طاهره. (1396). مواجهه امام هادی(ع) با معتزله در مسائل کلامی(مطالعه موردی قرآن و امامت). شیعه پژوهی. سال چهارم، شماره سیزدهم، زمستان 1396، صص5-24.
موسوی، سید جمال‌الدین؛ جلالی، سید لطف‌الله و؛ شاکرنژاد، احمد. (1399). تحلیل عرصه‌ها و زمینه‌های تقابل غیرسیاسی ماتریدیه و سلفیه در افغانستان معاصر. فصلنامه علمی پژوهشی انجمن کلام اسلامی حوزه. سال هشتم، شماره سی‌ام، پاییز 1399، صص45-62.
ناطقی، محمد. (1395). فلسفه حکومت اسلامی در منظومه فکری آیت‌الله جوادی آملی. پرتو خرد. شماره یازدهم، بهار و تابستان 1395، صص69-98.
نفیسی، شادی و؛ خلیلی آشتیانی، سمیه. (1393). بررسی و نقد آراء ماتریدی و نسفی در مورد آیات مربوط به اهل‌بیت (بیت(ع). فصلنامه علمی-پژوهشی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث» دانشگاه الزهرا(س). سال دوازدهم، شماره اول، پیاپی 25، بهار 1394، صص145-176.
نواب، سیدابوالحسن؛ و امینی، عبدالمومن. (1398). بررسی تطبیقی مهم‌ترین مبانی فکری مکتب ماتریدیه و سلفیه در مباحث کلامی. دوفصلنامه علمی پژوهشی سلفی‌پژوهی. سال پنجم، شماره دهم، پاییز و زمستان 1398، صص71-95.
وکیلی، هادی و؛ حسینی شریف، انسیه سادات. (1386). گسترش ماتریدیه طی قرون 5-7. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی. شماره بیست و پنجم، بهار 1386، صص131-143.
الویری، محسن. (1391). گونه‌شناسی انتقادی دیدگاه‌ها درباره تاریخ و چگونگی پیدایش تشیع. فصلنامه علمی - پژوهشی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. سال سوم، شماره هشتم، پاییز1391، صص7-52.
یاوری، فرامرز و؛ صدری‌نیا، باقر. (1396). مبانی کلامی «شرح التعرف»: اشاعره و ماتریدیه. ادیان و عرفان. سال چهل و نهم، شماره دوم، پاییز و زمستان 1395، صص279-297
