ارزیابی ویژگیهای روانسنجی نسخه فارسی مقیاس غرق شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)

ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخه فارسی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی

در رابطه زوجی (IPFS)

مهدی سمواتی ^[1]| مرضیه حسن‌زاده ^[2]

چکیده

هدف: این تحقیق با هدف ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخة فارسی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) انجام گرفت.

روش: نمونه این پژوهش شامل 285 نفر (131 مرد و 154 زن) مرد و زن متاهل شهر شیراز در سال 1401-1402 بودند که با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. شرکت کنندگان در این پژوهش علاوه بر مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) (فوران و همکاران، 2018)، پرسشنامه‌های طلاق عاطفی (گاتمن، 2008)، احساس مثبت به همسر (PFQ)(آلری و همکاران، 1975) و مقیاس سلامت روانی(بشارت، 1388) را به منظور بررسی روایی همزمان پرسشنامه مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) تکمیل نمودند.

یافته‌ها: داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و AMOS و با استفاده از روش‌های آماری تحلیل عامل تاییدی، آلفای کرونباخ و ضریب همبستگی مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد که مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) برای زوجین ایرانی از برازش قابل قبولی برخوردار است و شاخص برازش تطبیقی (40/0= RMSEA) و متوسط باقی‌مانده استاندارد شده (97/0= CFI) مطلوب ارزیابی شدند. همچنین ضریب آلفای کرونباخ 92/0 به‌دست آمد. پرسشنامه از روایی همگرا و واگرای قابل‌قبولی برخوردار بود (01/0>p).

نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش نشان داد که مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، برای مطالعات پژوهشی در حوزه خانواده از ویژگی‌های روانسنجی مناسبی برخوردار است و استفاده از آن در پژوهش‌های حوزه خانواده به روانشناسان و مشاوران خانواده توصیه می‌شود.

کلید واژه‌ها: ویژگی‌های روان‌سنجی؛ مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی.

مقدمه

ازدواج یکی از مهم‌ترین و صمیمانه‌ترین روابط در دوران بزرگسالی است و بستر اصلی تجلی هیجانات قلمداد می‌شود (جنس و همکاران^[3]، 2022). نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که تبادلات رفتاری و هیجانی آشکار و پنهان زوجین یکی از قوی‌ترین پیش‌بینی‌کننده‌های رضایت، امنیت، کیفیت و ثبات زناشویی است و زوج‌هایی که در روابط خود از روش‌های ناکارآمد مدیریت هیجانات و تعارضات استفاده می‌کنند، با مشکلات شدید زناشویی و خطر از هم پاشی بیشتر رابطه مواجه بوده‌اند(مک کان^[4]، 2022). از این‌رو، درک کیفیت فرایندهای ارتباطی بین زوجین به‌ویژه نحوه تنظیم هیجانات میان فردی از مسائل مهم پژوهشی در حوزه زوجی بوده است.

در پژوهشی که جان گاتمن^[5] در سال 1993 انجام داد، دریافت که زوجین در مقابل مشکلات پیش آمده در روابط شان می‌توانند به چهار شیوه مخرب ایرادگیری، تدافع، تحقیر و کناره گیری، واکنش منفی نشان بدهند که این مسئله تابعی از غرق‌شدگی احساسات نسبت به همسر خود است (هوپر و همکاران^[6]، 2017). گاتمن، غرق‌شدگی عاطفی را بدین‌نحو معرفی کرد که وقتی فردی با ابراز احساسات منفی از جانب همسرش مواجه می‌شود به نحوی که این احساسات منفی به‌صورت غیرمنتظره، شدید، بی‌دلیل و طاقت‌فرسا و بی‌نظم ارزیابی شوند، فرد احساس می‌کند که تحت فشار قرار گرفته است و همین باعث مختل شدن پردازش اطلاعات توسط فرد غرق شده در طول درگیری می‌شود. در نتیجه با افزایش حالت هوشیاری بیش از حد به نشانه‌ها، شروع به تحریف نشانه‌های مبهم به صورت سوگیرانه کرده و آنها را به‌عنوان عوامل مغرضانه، تهدیدکننده یا ناامیدکننده می‌بیند و همین امر به نوبة خود باعث می‌شود فرد، بیشتر مستعد غرق‌شدگی شود و به‌عنوان واکنشی به رفتارهای منفی شدید همسر، موجی از درگیری و تنهایی در رابطه را ایجاد کند (فوران و همکاران^[7]، 2018).

گاتمن (1993) این نظریه را مطرح کرد که غرق‌شدگی ناخوشایند است وانگیزة قدرتمندی را ایجاد می‌کند که فرد غرق شده با تولید افکار قربانی شدن بی‌گناه یا خشم عادلانه، هر کاری را انجام دهد تابتواند به وضعیتی که در آن قرار گرفته پایان داده و تعامل توهین‌آمیز با شریک زندگی‌اش را خاتمه دهد. بدین‌ترتیب، غرق‌شدگی نوعی تعارض ناکارآمد است که از طریق شرطی‌سازی مکانیسم مقابله‌ای فرار ایجاد می‌شود، و ممکن است متأثر از فرایندهای مدل اجبار باشد. این مدل که توسط پترسون^[8] (1982) به‌عنوان فرآیندی در تعارض والد-کودک پیشنهاد شد نشان می‌دهد که والد و کودک رفتارهای خصمانه فزاینده‌ای را مبادله می‌کنند تا زمانی که یکی تسلیم شود و در نتیجه به تعارض پایان دهد. این فرایند از یک‌سو با ارائه پاداش به برنده یعنی به‌دست آوردن چیزی که می‌خواست، باعث تقویت مثبت در او گردیده و از سویی دیگر تسلیم شدن فرد بازنده به معنای پایان دادن به رفتار نفرت‌انگیز دیگری می‌باشد که به‌عنوان نوعی تقویت منفی، پاداشی برای فرد بازنده محسوب می‌گردد. لذا احتمال تکرار چرخه اجبار در درگیری‌های آینده افزایش می‌یابد. از این‌رو، اسلپ و همکاران^[9] (2016) مدل اجبار را به تعارض زوجین تعمیم دادند و دریافتند که غرق‌شدگی در احساسات منفی همسر، مکانیزمی را ارائه می‌کند که باعث انحراف فرایند تعارض از بحث آرام و متمرکز بر مشکل به رفتارهای بالقوه پرخاشگرانه و ناکارآمد همچون عقب‌نشینی به منظور تعدیل واکنش عاطفی خود یا تشدید به قصد پایان دادن به دریافت‌های منفی می‌شود. خاتمه تعارض و کاهش لحظه‌ای در خشم مشاهده شده همسر پرخاشگر، باعث تقویت خشم به‌طور منفی می‌شود. بر همین اساس چنانچه غرق‌شدگی را بتوان نوعی مکانیزم رخ داده شده توسط فرایندهای اجباری در نظر گرفت، پس پیامدهای بالینی و نظری آن به‌ویژه در تعاملات زوجی از اهمیت بالایی برخوردار است.

غرق‌شدگی با تجربة احساسات منفی مرتبط است اما یک احساس منفی مجزا مانند خشم نیست و مشخصه آن فرسودگی و آشفتگی است(دل وکیو و همکاران^[10]، 2016). ویژگی بارز غرق‌شدگی این است که فرآیندهای شناختی مرتبه بالاتر مانند فرایندهای حل مسئله مختل شده است، در نتیجه ظرفیت فرد برای پاسخ انطباقی در موقعیت‌های تعارض دچار اشکال می‌شود. از این‌رو، است که همسر به لحاظ هیجانی غرق شده، هر کاری انجام می‌دهد تا بتواند به تعامل آسیب‌زننده به احساس‌اش پایان دهد و به همین علت معمولاً درگیر پاسخ‌های بیش از حد آموخته‌شده‌ای می‌شود که فرار فوری (مثلاً ترک اتاق) را فراهم می‌کند (ملیک و همکاران^[11]، 2020). پاسخ‌های غرق‌شدگی نه‌تنها رفتارهای فرار یا کناره‌گیری را گسترش می‌دهند، بلکه غیرمنتظره و مختل‌کننده نیز هستند.

پژوهش‌های زیادی در مورد همبستگی‌های خشم و اثرات آن بر روابط زوجین انجام شده است (گاتمن، 2013؛ دل وکیو و همکاران، 2016؛ لوربر و همکاران^[12]، 2016؛ کلویتگلاسر و ویلسون^[13]، 2017)، اما کمتر پژوهشی به فردی که خشم رابطه متوجه او می‌شود پرداخته است. از جمله این پژوهش‌های محدود می‌توان به مطالعه گاتمن (1993) اشاره کرد که در مطالعة خود با استفاده از یک مقیاس 51 آیتمی، علاوه بر بررسی سازه‌های زیادی مانند حساسیت هیجانی و انتظارات از رابطه، بر مواردی که به‌طور خاص غرق‌شدگی را تعریف می‌کند نیز پرداخت. نتایج این مطالعه نشان داد که غرق‌شدگی با کناره گیری عاطفی، افکار منفی در مورد رابطه (به‌عنوان مثال، اسناد منفی در مورد نشانه‌ها یا رفتار مبهم همسر) همراه است و زوج‌ها را به سمت نارضایتی از رابطه و در نهایت انحلال سوق می‌دهد.

مقیاس واکر و همکاران^[14] (2009) نیز شامل موارد ارزیابی احساس غرق‌شدگی در تعارض، احساس تنش جسمی و اضطراب در هنگام درگیری، و عدم تفکر واضح و احساس تهی شدن از نظر جسمی و فرسودگی پس از درگیری است. باز هم، به نظر می‌رسد که این مقیاس به مضامین احساس غرق‌شدگی و افکار بی نظم اشاره دارد؛ با این حال، فاقد مشخصاتی است که بتواند به طور خاص احساسات تحریک شده توسط عاطفه منفی همسر را نشان دهد.

مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی^[15] (IPFS) که توسط فورن و همکاران (2018) طراحی شده است، غرق‌شدگی را به‌عنوان یک سازه واحد مفهوم‌سازی کرده است. این سازه از سازه‌های دیگر مانند عدم تحمل پریشانی یا ناتوانی درک شده در تحمل حالات عاطفی و جسمانی منفی (مک هیو و اتو^[16]، 2012) و اجتناب تجربی یا تلاش فرد برای اجتناب از رویدادهای دردناکی چون احساسات منفی (ردی و همکاران^[17]، 2011) متمایز است. لذا این پرسشنامه با ارزیابی غرق‌شدگی زوج‌ها، توانسته است شکاف موجود در این زمینه را پر کرده و به ادبیات پژوهشی در این حیطه کمک کند تا برای اولین بار اندازه‌گیری غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی انجام پذیرد. اگر ثابت شود که غرق‌شدگی قابل اصلاح است، هدف قرار دادن آن به‌عنوان یک موضوع مداخله می‌تواند منجر به تنش‌زدایی شود. لذا این مقیاس می‌تواند به‌طور بالقوه به‌عنوان ابزاری در مداخلات بالینی و پیشگیرانه مورد استفاده قرار گیرند. اگر غرق‌شدگی عاطفی به‌عنوان مکانیزمی که از طریق آن فرآیندهای خشونت‌آمیز رخ می‌دهد پذیرفته شود، گنجاندن یک معیار برای سنجش غرق‌شدگی در مداخلات زوجی بالینی یا پیشگیرانه ممکن است به شناسایی زوج‌هایی که در معرض خطر رفتارهای متعارض مخرب هستند کمک کند. همچنین سنجش و اندازه‌گیری میزان غرق‌شدگی در اثربخشی مداخلاتی که با هدف کاهش خشونت خانگی انجام می‌شوند  نیز موثر است.

با توجه به اینکه در کشور ما نیز مقیاسی برای اندازه‌گیری غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی موجود نمی‌باشد، لذا هدف از انجام این پژوهش، بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخه فارسی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) در زنان و مردان ایرانی بود. پژوهش حاضر علاوه بر بررسی روایی و پایایی مقیاس، به‌دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا نتایج حاصل از تحلیل عامل تاییدی، ساختار یک بعدی غرق‌شدگی زوجی (IPFS) را در زنان و مردان ایرانی تایید می‌کند؟

روش پژوهش

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از جهت نوع گردآوری اطلاعات، پیمایشی پرسشنامه ای و از نظر روش‌شناسی، از جمله مطالعات آزمون‌سازی محسوب می‌گردد که در قالب یک طرح پژوهشی همبستگی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مردان و زنان متأهل شهر شیراز در سال 1401-1402 بودند که از بین آنها تعداد 300 نفر با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و در پژوهش شرکت کردند که در نهایت پاسخ‌های 285 نفر (131 مرد و 154 زن) به پرسشنامه‌ها از لحاظ آماری قابل تحلیل بود و بقیه به علت ناقص پر کردن پرسشنامه‌ها از پژوهش کنار گذاشته شدند. حجم نمونه 100 نفری برای تحلیل عاملی ضعیف، 200 نفری به نسبت مناسب، 300 نفری خوب، 500 نفری خیلی خوب و 1000 نفری عالی است (هومن، 1380). با توجه به اینکه طبق دیدگاه نانالی و برنشتاین (1994) حجم نمونه مناسب در تحلیل عاملی تأییدی به ازای هر متغیر مشاهده شده باید حداقل پنج نفر باشد و با توجه به اینکه در پژوهش حاضر 15 متغیر مشاهده یا سوال است، بنابراین حداقل حجم نمونه نیز کفایت می‌کرد اما سعی شد با افزایش تعداد حجم نمونه بتوان بر اعتبار پژوهش افزود. شرکت‌کنندگان در این پژوهش علاوه بر مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، پرسشنامه‌های طلاق عاطفی، احساس مثبت به همسر و مقیاس سلامت روانی را به منظور بررسی روایی همزمان پرسشنامه مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) تکمیل نمودند.

مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی^[18](IPFS): مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، توسط فوران و همکاران (2018) با هدف ارزیابی میزان غرق‌شدگی افراد در زمان تعارض و در واکنش به رفتارهای منفی شدید همسر ساخته شده است و دارای 15 گویه با مقیاس لیکرت پنج تایی(5. تقریباً همیشه، 4. اغلب اوقات، 3. بعضی اوقات، 2. به ندرت و
 1. هرگز) می‌باشد. دامنه نمرات بین 15 تا 75 می‌باشد که نمره بالاتر نشان‌دهنده تمایل بیشتر به غرق‌شدگی است. هر شرکت‌کننده باید به احساس خود در آخرین تعارض با همسرش فکر کند و سپس به گویه‌های مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) پاسخ دهد. در پژوهش فوران و همکاران (2018)، مقدار عددی آلفای کرونباخ برای زنان 96/0 و برای مردان نیز 96/0 به دست آمده بود. در پژوهش حاضر، مقدار عددی آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 92/0 به دست آمد. گویه‌های پرسشنامه حاضر در جدول (1) ارائه شده است.

پرسشنامه طلاق عاطفی^[19] (EDS): این پرسشنامه توسط گاتمن^[20] در سال 2008 تهیه شده است که شامل جملاتی درباره جنبه‌های مختلف زندگی است که فرد با آن موافق یا مخالف است. این پرسشنامه تک عاملی و شامل 24 گویه می‌باشد. هر گویه دارای دو گزینه بلی (1) و خیر (0) است. دامنه نمره کلی آن صفر تا 24 هست و افرادی که نمره 8 یا بالاتر کسب می‌کنند در معرض طلاق عاطفی بیشتری هستند. پایایی این پرسشنامه در پژوهش علاقه بند و همکاران (1399) با استفاده از روش آلفای کرونباخ 91/0 گزارش شده است. در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ برای سازه مزبور 94/0 به دست آمد.

پرسشنامه احساس مثبت به همسر^[21](PFQ): پرسشنامه احساس مثبت به همسر در سال ۱۹۷۵ در کلینیک زوج درمانی دانشگاه ایالتی نیویورک ساخته شد. دارای ۱۷ گویه برای اندازه گیری احساس‌های مثبت فرد نسبت به همسر خود می‌باشد که در دو بخش تهیه شده است. بخش اول ۸ سوال است که ازآزمودنی خواسته می‌شود احساس کلی خود نسبت به همسرش را در طول چند ماه گذشته با اعداد 1(برای احساس شدیداً منفی) تا ۷ (برای احساس شدیداً مثبت) مشخص کند. در بخش دوم که شامل ۹ عبارت است، آزمودنی بر پایه احساس کلی خود نسبت به هر عبارت یکی از اعداد ۱ تا ۷ را مشخص می‌کند. نمره کل این پرسشنامه با جمع مجموعه نمرات گویه‌ها به دست می‌آید. همسانی درونی این پرسشنامه در پژوهش حیدری همکاران (1384)، 89/0 گزارش شده است. در پژوهش حاضر نیز مقدار آلفای کرونباخ پرسشنامه 96/0 به‌دست آمد.

مقیاس سلامت روانی^[22]: مقیاس سلامت روانی (بشارت، 1388) از فرم کوتاه مقیاس 34 ماده ای سلامت روان ویت و ویر^[23] (1983) اقتباس شده است و با 28 گویه، دو وضعیت بهزیستی روانشناختی و درماندگی روانشناختی را در اندازه‌های پنج درجه‌ای لیکرت از نمرة 1 تا 5 می‌سنجد. حداقل و حداکثر نمره آزمودنی در زیرمقیاس‌های بهزیستی روانشناختی و درماندگی روانشناختی به ترتیب 14 و 70 است. ویژگی‌های روانسنجی این پرسشنامه توسط بشارت (1399) بر روی نمونه‌ای متشکل از 760 آزمودنی بررسی شد که میزان آلفای کرونباخ برای زیر مقیاس‌های بهزیستی روانشناختی و درماندگی روان‌شناختی به ترتیب 94/0 و 91/0 محاسبه شد. پایایی پرسشنامه حاضر در این پژوهش نیز برای زیر مقیاس‌های بهزیستی روانشناختی و درماندگی روان شناختی به ترتیب 93/0 و 92/0 محاسبه گردید.

برای ترجمه مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، از روش بریزلین^[24] (1986) استفاده شد. به این صورت که پرسشنامه ابتدا توسط یک دانشجوی ارشد رشته مشاوره به فارسی برگردانده شد. برای اینکه مفاهیم و اصطلاحات سازندگان پرسشنامه دقیقا به فارسی ترجمه شود، از یک متخصص زبان انگلیسی آشنا به مفاهیم روانشناسی خواسته شد تا مجدداً نسخه فارسی را به انگلیسی بازترجمه کند و در نهایت نسخه فارسی و انگلیسی مقایسه شدند و اشکالات برطرف شد. سپس به منظور بررسی ظاهر گویه‌ها از 15 زن و مرد درخواست شد که نظر خود را درباره سطح دشواری گویه‌ها، میزان تناسب، ابهام و نارسایی معانی کلمات بیان کنند. در پایان، نسخه فارسی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) تهیه گردید. سپس پرسشنامه حاصل بر روی 30 آزمودنی به صورت آزمایشی اجرا شد و اشکالات پیش‌آمده برای کاربرد نهایی آزمون اصلاح و رفع گردید. پس از انجام این مراحل پرسشنامه در بین زنان و مردان متأهل توزیع شد. محاسبات آماری این پژوهش با استفاده از نرم افزارهای SPSS-24 و AMOS-24 انجام شد.

در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از میانگین، انحراف معیار و روش‌های متعارف آزمون سازی شامل تعیین روایی (روایی محتوایی، روایی ملاکی و روایی سازه) و پایایی (آلفای کرونباخ) استفاده شد.

یافته‌ها

نتایج داده‌ها در بخش توصیفی نشان داد که دامنه سنی شرکت‌کنندگان در پژوهش 22 تا 55 سال با میانگین 16/35 و انحراف استاندارد 48/6 و طول مدت ازدواج شرکت‌کنندگان از 2 تا 27 سال با میانگین 33/12 سال و انحراف استاندارد 25/98 بود.

در بررسی ظاهری انجام شده توسط زنان و مردان متأهل، واضح و قابل فهم بودن گویه‌ها تأیید شد که نشان‌دهنده روایی صوری کیفی پرسشنامه است. همچنین جهت بررسی روایی محتوای کیفی پرسشنامه نیز از نظر 5 متخصص در حوزه روانشناسی و مشاوره در زمینه دستور زبان محتوای گویه‌ها، نوع استفاده از واژه‌ها و نحوه قرارگیری عبارات استفاده شد و با توجه به نظرات آنها تغییرات لازم داده شد. جهت ارزیابی روایی محتوایی کمّی نیز از صاحب‌نظران خواسته شد که میزان ضرورت گویه‌ها را بر مبنای نمره سه قسمتی (1.ضروری نیست، 2. مفید است اما ضروری نیست و 3. ضروری است) و همچنین از بابت سادگی و روانی، مربوط بودن و وضوح را در یک طیف لیکرت چهار بخشی (1. اصلاً مرتبط نیست، 2. تا حدی مرتبط است، 3. نسبتاً مرتبط است و 4. کاملاً مرتبط است) مشخص نمایند. نتایج نشان داد که همه گویه‌ها نمره ای بیشتر از 3 کسب کرده‌اند. جهت بررسی میزان ضرورت گویه‌ها از شاخص روایی نسبی (CVR) استفاده شد. با توجه به اینکه تعداد کارشناسانی که در مورد روایی محتوایی گویه‌ها نظر می‌دادند، 5 نفر بود، حداقل مقدار CVR قابل‌قبول برای هر گویه مظابق جدول لاوشه باید 99/0 باشد. مقدار CVR همه گویه‌ها بالاتر از 99/0 بود که این حاکی از ضروری بودن گویه‌ها برای ابزار بود. همچنین مقدار عددی بزرگ‌تر از 8/0 گویه‌ها نیز نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن آنها بود. بنابراین روایی صوری پرسشنامه تایید شد و هیچ سوالی به دلیل نداشتن روایی صوری حذف نشد. جدول (1) میانگین و انحراف استاندارد گویه‌های مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) را نشان می‌دهد.

جدول 1. میانگین و انحراف استاندارد گویه‌های مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی

برای تعیین روایی ملاکی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، ضرایب همبستگی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) با پرسشنامه‌های طلاق عاطفی، احساس مثبت به همسر و مقیاس سلامت روانی محاسبه شد. نتایج در جدول (2) ارائه شده است.

جدول 2. همبستگی بین غرق‌شدگی زوجی، طلاق عاطفی، احساس مثبت به همسر و مقیاس سلامت روانی

تمامی نتایج در سطح 01/0 معنادار هستند

نتایج جدول (2) نشان می‌دهد بین نمره مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، با متغیرهای طلاق عاطفی (53/0=r و 01/0>P)، درماندگی روانشناختی (36/0=r و 01/0>P) همبستگی مثبت و معنادار و با بهزیستی روانشناختی (28/0-=r و 01/0>P) و احساس مثبت به همسر (44/0-=r و 01/0>P) همبستگی منفی و معناداری وجود دارد.

به منظور بررسی روایی سازه مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، از تحلیل عاملی تاییدی در نرم افزار AMOS24 با روش تخمین حداکثر درست نمایی^[25] استفاده شد. ابتدا بارهای عاملی گویه‌ها بررسی شد.

شکل 1. بارهای عاملی گویه‌های مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی

(همه بارهای عاملی در سطح 001/0 معنادار هستند)

بر اساس شکل (1)، تمام بارهای عاملی مثبت، کمتر از 1 و بیشتر از 5/0 بودند، بنابراین گویه ای حذف نشد. نتایج شاخص‌های برازش مدل مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) در جدول(3) ارائه شده است.

جدول 3. معیارهای برازش مدل برای مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی

نتایج جدول (3) نشان می‌دهد که نسبت خی دو به درجه آزادی محاسبه شده 58/2 است، وجود ²/df پایین‌تر از 3 گویای برازش مطلوب الگوی پژوهش است. ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب (RMSEA) نیز برابر 041/0 است که حد مطلوب آن پایین‌تر از 08/0 می‌باشد. مقدار قابل قبول معیارهای نیکویی برازش و حدتعدیل شده آن (AGFI & GFI)، معیار برازش هنجار شده (NFI)، تطبیقی (CFI)، اضافی (IFI) و معیار برازش نسبی (RFI) نیز در سطوح برازش مدل باید بیشتر از 90/0 باشد که در الگوی حاصل شده به ترتیب برابر 94/0، 92/0، 91/0، 97/0، 92/0 و 97/0 است. همچنین مقدار ریشه مجذور مانده‌ها یا RMR برابر 024/0 بوده که بر اساس معیارها، باید کمتر از 05/0 باشد و از این بابت شاخص مذکور واجد برازش است. لذا در کل با توجه به همه شاخص‌ها می‌توان گفت که مدل از برازش قابل قبولی برخوردار است.

به منظور بررسی پایایی مقیاس از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آلفای کرونباخ محاسبه شده در این پژوهش 92/0 بودکه نشان از پایایی درونی قابل قبول این مقیاس است.

بحث و نتیجه گیری

در دهه‌های اخیر، درک ارتباطات و فرایندهای تعارضات زناشویی یکی از حوزه‌های فعال پژوهشی درحوزه زوج بوده است و نتایج پژوهش‌ها نشان داده‌اند که استفاده زوجین از روش‌های ناکارآمد در مدیرت تعارض، عامل افزایش تنش و حتی بروز خشونت‌های فیزیکی بوده است که این مسئله عمدتاً ناشی از مشکلات در پردازش عاطفی در طول تعارض است. بر این اساس، تنظیم پرسشنامه‌هایی با هدف شناسایی هیجانات زوجی و نحوه تنظیم هیجانات منفی در جهت بهبود مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض، هدف پژوهشگران و درمانگران در مداخلات زوجی و برنامه‌های پیشگیری بوده است (فوران و همکاران، 2018).

یکی از پرسشنامه‌های طراحی شده در حوزه ابراز هیجان بین زوجی، پرسشنامه تنظیم هیجانات بیرونی زوجی است که توسط کینکید و همکاران^[26] در سال 2021 ساخته شده است. در این پرسشنامه به قصدمندی یکی از زوجین در ایجاد هیجانات منفی در دیگری پرداخته می‌شود. پرسشنامه تنظیم هیجان بین فردی^[27] (IERQ) نیز توسط‌هافمن و همکاران^[28] (2016) تهیه شده است. هدف از این پرسشنامه، ارزیابی استراتژی‌هایی است که افراد برای تنظیم هیجانات خود از طریق دیگران استفاده می‌کنند. اگرچه ویژگی‌های روان‌سنجی این ابزار کافی است، اما تنظیم بیرونی را ارزیابی نمی‌کند. ابزار دیگر این حوزه، مقیاس هوش هیجانی مختصر^[29] (BEIS-10) است. این مقیاس پنج بعدی که در یک جمعیت ایتالیایی نیز اعتبارسنجی شده است، تمایل فرد را برای کشف هیجانات خود و دیگران می‌سنجد. با این حال، تنها دو بعد از ابعاد این مقیاس به تنظیم و ارزیابی هیجانات دیگران اشاره دارد. یطور کل، این ابعاد بر توانایی فرد برای ترویج احساسات مثبت در دیگران تمرکز دارد، اما توجهی به احساسات منفی یا عمدی آنها ندارد. به طور مشابه، پرسشنامه راهبردهای بهبود تأثیر بین فردی^[30] (IAISQ) است که توسط لپیزپرز و همکاران^[31] ساخته شده است و  تمرکز آن بر قصد تقویت هیجانات دیگری بدون تمایل به ایجاد احساس بد در شخص دیگر است. برعکس، مقیاس مدیریت عواطف دیگران^[32] (MEOS) اجازه می‌دهد تا توصیف دقیقی از روش‌های مختلف اجتماعی و غیر اجتماعی مورد استفاده افراد در مدیریت هیجانات دیگران، ارائه دهد. با این حال، بر روابط زوجی تمرکز نمی کند. مقیاس دیگر، دشواری در تنظیم بین فردی احساسات^[33] (DIRE)، طراحی شده توسط دیکسون-گوردون و همکاران[34] (2018) است که مشکلات تنظیم هیجانی را با آسیب شناسی روانی مرتبط می‌داند.این مقیاس، اگرچه انسجام درونی کافی و شواهدی از روایی سازه و پیش بین را ارائه می‌دهد اما قصد تنظیم هیجانات را اندازه گیری نمی کند.

مقیاس تنظیم هیجان دیگران و خود^[35] (EROS)، ایجاد شده توسط نیون و همکاران^[36] (2011) نیز ابزاری برای ارزیابی تفاوت‌های فردی در راهبردهای مورد استفاده برای تنظیم عمدی هیجانات در یک جمعیت غیر بالینی است و از دو خرده مقیاس تنظیم هیجانات خود (10 ماده) و تنظیم هیجانات دیگران (9 ماده) تشکیل می‌شود و هر خرده مقیاس دارای دو عامل است که شواهدی از روایی سازه و همسانی درونی را نشان می‌دهد. EROS به اسپانیایی ترجمه و توسط لوزانو و همکارانش^[37] (2015) تایید شده اند. در جدول 4، ویژگی‌های روان‌سنجی ابزارهایی که تنظیم هیجانات بین فردی را ارزیابی می‌کنند ارائه شده است و بر اساس میزان ارتباط نزدیک هر کدام با تنظیم هیجان بیرونی در زوج‌ها سازمان‌دهی شده‌اند.

جدول 4. ویژگی‌های روان‌سنجی ابزارهای ارزیابی‌کننده تنظیم هیجانات بین فردی

به‌طور خلاصه، محققان این ابزارها را برای سنجش تنظیم هیجانات بیرونی در روابط بین فردی نزدیک تطبیق داده و تأیید کرده اند اما عمدتا بطور خاص به روابط زوجی نپرداخته اند. همچنین در حال حاضر هیچ ابزاری برای ارزیابی تنظیم هیجان بیرونی در رابطه زوجی که با فرهنگ جامعه ایران متناسب، و از روایی و پایایی برخوردار باشد وجود ندارد.

از این‌رو، پژوهش حاضر، با هدف ارزیابی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخة فارسی مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) در افراد متاهل انجام گرفت. نتایج نشان داد این مقیاس از قابلیت اعتماد و همسانی درونی مطلوبی برخوردار است. در بررسی روایی محتوا، از معیارهای نسبت روایی محتوا و شاخص روایی محتوا استفاده شد که مقادیر مناسب آن نشان‌دهنده قابل قبول بودن روایی محتوای این مقیاس است. روایی عاملی از طریق تحلیل عاملی تأییدی (CFA) ارزیابی شد. نتایج تحلیل عاملی تاییدی مقیاس فارسی غرق‌شدگی زوجی (IPFS) حاکی از بار عاملی مناسب گویه‌ها نسبت به متغیر نهفته بود.همچنین، مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS) از شاخصهای نیکویی برازش قابل قبولی برخوردار بود که این یافته با نتایج پژوهش فوران و همکاران (2018) همسو است.

در پژوهش حاضر برای بررسی روایی ملاکی همزمان مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، ضریب همبستگی این مقیاس با مقیاس‌های طلاق عاطفی، احساس مثبت به همسر و مقیاس سلامت روانی به دست آمد که نتایج نشان داد که مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی از روایی همزمان قابل قبولی برخوردار است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که بین غرق‌شدگی زوجی با طلاق عاطفی و درماندگی روانشناختی، رابطه مثبت و معنادار و با احساس مثبت نسبت به همسر و بهزیستی روانشناختی، رابطه منفی و معناداری وجود دارد. که این نتیجه با یافته‌های مالیک و همکاران^[38] (2020)، بایسن و همکاران^[39] (2020)، هوپر و همکاران^[40] (2017) و دوهان و همکاران^[41] (2010) همخوان می‌باشد.

روایی ملاکی همزمان در این ابزار حاکی از آن است که سوالات این مقیاس به شکل دقیق و مطلوبی غرق‌شدگی زوجی را ارزیابی می‌کند. به عبارت دیگر، این نتایج نشان می‌دهد که زنان و مردان متاهلی که در سازه غرق‌شدگی زوجی نمره بالاتری کسب می‌کنند، به علت اینکه وادار به تحریف نشانه‌های مبهم در جهت خودخواهانه و مغرضانه دیدن عصبانیت همسر می‌شوند، افکار قربانی بودن قوت گرفته و در نتیجه سلامت روان کمتر و احساس منفی بیشتری نسبت به همسر خود خواهند داشت. این امر باعث می‌شود تا این افراد، رفتارهای مثبت همسر خود را زودگذر و موقعیتی ارزیابی کنند و رفتارهای منفی و پرخاشگرانه را به‌عنوان رفتار پایدار و غالب همسر خود بشناسند که این مسئله با شکل دهی فاصله و انزوای درونی نسبت به همسر، احتمال بروز طلاق عاطفی در آنها را افزایش می‌دهد (گاتمن، 1993).

ضریب آلفای کرونباخ به‌دست آمده در این پژوهش برای مقیاس غرق‌شدگی عاطفی در رابطه زوجی (IPFS)، برای کل پرسشنامه 92/0 به‌دست آمد که ضریب پایایی مناسبی است، زیرا ضرایب پایایی 70/0 و یا بیشتر معمولاً برای مقاصد پژوهشی کفایت می‌کند. در پژوهش فوران و همکاران (2018) نیز مقدار عددی آلفای کرونباخ برای زنان 96/0 و برای مردان نیز 96/0 به‌دست آمده بود که این نتایج با یافته‌های پژوهش حاضر بسیار نزدیک است. بنابراین به نظر می‌رسد که این مقیاس از دقت بالایی در سنجش سازه غرق‌شدگی زوجی برخوردار است و می‌تواند برای پژوهشگران و درمانگران حوزه خانواده مفید و موثر باشد.

از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به روش نمونه‌گیری در دسترس اشاره کرد. بنابراین تعمیم نتایج به جامعه باید با احتیاط انجام شود. با توجه به اینکه پژوهش حاضر در جامعه شهر شیراز انجام گرفته است، لذا تعمیم نتایج به جوامع دیگر باید با احتیاط و با توجه به ملاحظات فرهنگی- اجتماعی خاص آن جوامع صورت گیرد. بنابراین تکرار این پژوهش در مناطق و جمعیت‌های مختلف کشور پیشنهاد می‌شود. علی‌رغم محدودیت‌های ذکر شده، پژوهش حاضر، نخستین پژوهش انجام شده در زمینه مقیاس فارسی غرق‌شدگی زوجی (IPFS) در ایران می‌باشد و می‌تواند به بسط ادبیات موجود در روانشناسی در این حیطه، کمک کند. نتایج این پژوهش می‌تواند یاریگر پژوهشگران و مشاورین حوزه خانواده باشد.

منابع

بشارت، محمدعلی (1399). مقیاس سلامت روانی‌ـ 28: پرسشنامه، روش اجرا و نمره ‌گذاری. روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، 17(65)، 104-102.‎

پناغی، لیلی؛ دهقانی، محسن؛ عباسی، مریم؛ محمدی، سمیه و ملکی، قیصر (1390). بررسی پایایی، روایی و ساختار عاملی مقیاس تجدیدنظر شده تاکتیک‌های حل تعارض. خانواده پژوهی، 7(25)، 117-103.

حیدری، محمود؛ مظاهری، محمدعلی و پوراعتماد، حمیدرضا (1384) رابطه باورهای ارتباطی با احساسات مثبت نسبت به همسر. فصلنامه خانواده پژوهی، 1 (2)، 130-121

رحیمی، چنگیز (1393). کاربرد پرسشنامه افسردگی بک-2 در دانشجویان ایرانی، دوفصلنامه علمی-پژوهشی روانشناسی بالینی و شخصیت، 12 (1)، 188-173.

علاقبند، لیلا؛ شریفی، حسن پاشا؛ فرزاد، ولی الله و آقایوسفی، علیرضا (1399). پیش ‌بینی طلاق عاطفی بر اساس سواد عاطفی، سبک‌های مقابله‌ای، کیفیت زندگی، هیجان خواهی با میانجی‌گری تاب آوری. مجله علوم روانشناختی، 19(90)، 743-733.‎

محمد زاده، سلیمان؛ آزادی، نمامعلی؛ خاصی، بیتا؛ هنرمند، صحرا و یوسفی، فایق (1396).بررسی میزان خشم حالت معلمان مدارس ابتدایی شهرکرمانشاه. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 4(4)، 8-1.‎

مسعود میدانچی، رضوان؛ یعقوبی، ابوالقاسم؛ گودرزی، کورش و کریمی، جواد (1400). اثربخشی آموزش تئوری انتخاب بر رضایت زناشویی و دلزدگی زناشویی زوجین، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 64(5)، 4118-4108.

Beck, A. T., Ward, C. H., Mendelson, M., Mock. G. &Erbaugh, J. (1961). An inventory for measuring depression. Archive of General Psychiatry, 4, 561–571.

Biesen, J. N., Orban, D., Ford, T., Lentsch, J., Balch, T., Frost, M., & Fink, B. C. (2022). Contributions of Demand/Withdraw Processes and Alcohol Consumption on Emotional Flooding in Distressed Violent versus Distressed Non-Violent Couples. Journal of Family Violence, 1-14.

Brislin, R. W. (1986). Research instruments. Field Methods in Cross-Cultural Research, 8, 137–164.

Del Vecchio, T., Lorber, M. F., Slep, A. M. S., Malik, J., Heyman, R. E., &Foran, H. M. (2016). Parental flooding during conflict: A psychometric evaluation of a new scale. Journal of Abnormal Child Psychology, 44, 1587-1597.

Dixon-Gordon, KL,. Haliczer, LA,. Conkey, LC, & Whalen, DJ. (2018). Difficulties in interpersonal emotion regulation: Initial development and validation of a self-report measure. J Psychopathol Behav Assess. 40(3): 528–549.

Doohan, E. A. M., Carrère, S., & Riggs, M. L. (2010). Using relational stories to predict the trajectory toward marital dissolution: The oral history interview and spousal feelings of flooding, loneliness, and depression. Journal of Family Communication, 10(1), 57-77.

Foran, H. M., Lorber, M., Malik, J., Heyman, R. E., &Slep, A. M. S. (2018). The Intimate Partner Flooding Scale. Assessment, 27(6), 1151–1162.

Genc, E., Tanhan, A., &Kose, O. (2022). Exploring the facilitators and barriers to maintaining intimate relationships during covid-19 through online photovoice methodology. Journal of Family Issues, 0192513X221113855.

Gottman, J. M. (1993). A theory of marital dissolution and stability. Journal of Family Psychology, 7(1), 57–75.

Gottman, J. M. (2013). What predicts divorce? the relationship between marital processes and marital outcomes. Psychology Press.

Hoffmann, S,. Carpenter, J., & Curtiss, J. (2016). Interpersonal emotion regulation questionnaire (IERQ): Scale development and psychometric characteristics. Cognit Ther Res. 40(3): 341–356.

Hooper, A., Spann, C., McCray, T., & Kimberly, C. (2017). Revisiting the basics: Understanding potential demographic differences with John Gottman’s Four Horsemen and emotional flooding. The Family Journal, 25(3), 224-229.

Hooper, A., Spann, C., McCray, T., & Kimberly, C. (2017). Revisiting the basics: Understanding potential demographic differences with John Gottman’s Four Horsemen and emotional flooding. The Family Journal, 25(3), 224-229.

Kiecolt-Glaser, J. K., & Wilson, S. J. (2017). Lovesick: How Couples’ Relationships Influence Health. Annual Review of Clinical Psychology, 13(1), 421–443.

Kinkead, A., Sanduvete-Chaves, S., Chacón-Moscoso, S., & Salas, C. E. (2021). Couples extrinsic emotion regulation questionnaire: Psychometric validation in a Chilean population. Plos one, 16(6), 1-17.

Lo´pez-Pe´rez, B., Morillo, D, & Wilson E. (2019). Development and validation of the Interpersonal Affect Improvement Strategies Questionnaire. Eur J Psychol Assess. 35(2): 280–294.

Lorber, M. F., Mitnick, D. M., &Slep, A. M. (2016). Parents’ experience of flooding in discipline encounters: Associations with discipline and interplay with related factors. Journal of Family Psychology, 30(4), 470–479.

Lozano, L,. Lo´pez, L,. Santas, J,& Cifre, E. (2015). [Validation of the Emotion Regulation Others and Self (EROS) questionnaire. A pilot study in a sample of the elderly]. Àgora de Salut. 2: 89–97.

Malik J., Heyman RE, Smith SlepAM. (2020). Emotional flooding in response to negative affect in couple conflicts: Individual differences and correlates. J FamPsychol ;34(2):145-154.

Malik, J., Heyman, R. E., & Smith Slep, A. M. (2020). Emotional flooding in response to negative affect in couple conflicts: Individual differences and correlates. Journal of Family Psychology, 34(2), 145.

McCann, D. (2022). Thinking under fire: Mentalization‐based couple therapy for high conflict and domestically abusive couples'. Journal of Clinical Psychology, 78(1), 67-79.

McHugh, R. K., & Otto, M. W. (2012). Refining the measurement of distress intolerance. Behavior Therapy, 43(3), 641–651.

Niven, K,. Totterdell, P,. Stride, C, & Holman, D. (2011). Emotion Regulation of Others and Self (EROS): The development and validation of a new individual difference measure. Curr Psychol. 30: 53–73.

Patterson, G. (1982). Coercive family process. Eugene, OR: Castalia

Reddy, M. K., Meis, L. A., Erbes, C. R., Polusny, M. A., & Compton, J. S. (2011). Associations among experiential avoidance, couple adjustment, and interpersonal aggression in returning Iraqi war veterans and their partners. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 79(4), 515–520

Slep, A. M. S., Heyman, R. E., &Lorber, M. F. (2016). Coercive process and intimate partner violence in committed relationships. In T. Dishion& J. Snyder (Eds.), Oxford handbook of coercive relationship dynamics (pp. 260-272). NewYork, NY: Oxford University Press.

Spielberger, C. D., &Reheiser, E. C. (2003). Measuring anxiety, anger, depression, and curiosity as emotional states and personality traits with the STAI, STAXI, and STPI. In M. J. Hilsenroth, & D.L. Segal (Eds.), Comprehensive handbook of psychological assessment. Vol. 4, Industrial/organizational assessment. New York, NY; Chichester: Wiley.

Straus, M., Hamby, S., Boney-McCoy, S., &Sugarman, D. (1996). The revised Conflict Tactics Scales (CTS2): Development and preliminary psychometric data. Journal of Family Issues, 17(3), 283-316.

Veit, C. T., & Ware, J. E. (1983). The structure of psychological distress and well-being in general populations. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 51(5), 730–742. https://doi.org/10.1037/0022-006x.51.5.730

Walker, E., Holman, T., & Busby, D. (2009). Childhood sexual abuse, other childhood factors, and pathways to survivors’adult relationship quality. Journal of Family Violence, 24, 397-406.

[1]. نویسنده مسئول: دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.        Mehdi.samavati@ut.ac.ir

[2]. دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

[3]. Genc, E., et al

[4]. McCann, D

[5]. Gottman, J. M

[6]. Hooper, A., et al

[7]. Foran, H. M., et al

[8]. Patterson, G

[9]. Slep, A. M. S., et al

[10]. Del Vecchio, T., et al

[11]. Malik, J., et al

[12]. Lorber, M. F., et al

[13]. Kiecolt-Glaser, J. K & Wilson, S. J

[14]. Walker, E., et al

[15]. The Intimate Partner Flooding Scale

[16]. McHugh, R. K & Otto, M. W

[17]. Reddy, M. K., et al

[18]. The Intimate Partner Flooding Scale

[19]. Emotional Divorce Scale

[20]. Gottman, J. M

[21]. Positive Feelings Questionnaire

[22]. Mental Health Inventory

[23]. Veit, C. T & Ware, J. E

[24]. Brislin, R. W

[25] - Maximum Likelihood Estimation

[26]. Kinkead, A., et al

[27]. Interpersonal Emotion Regulation Questionnaire

[28]. Hoffmann, S., et al

[29]. Brief Emotional Intelligence Scale

[30]. Interpersonal Affect Improvement Strategies Questionnaire

[31]. Lo´pez-Pe´rez, B., et al

[32]. Managing the Emotions of Others Scale

[33]. Interpersonal Regulation of Emotions

[34]. Dixon-Gordon, K.L., et al

[35]. The Emotion Regulation of Others and Self

[36]. Niven, K., et al

[37]. Lozano, L., et al

[38]. Malik, J., et al

[39]. Biesen, J. N., et al

[40]. Hooper, A., et al

[41]. Doohan, E. A. M., et al