تحلیل اندیشه مقام‌معظم‌رهبری در نگرش به مسئله آمریکا (مبتنی بر نظریه روبینشتاین و اسمیت)

تحلیل اندیشه مقام‌معظم‌رهبری در نگرش به مسئله آمریکا

(مبتنی بر نظریه روبینشتاین و اسمیت)

محمدرضا صالحی‌وثیق ^[1]  | سجاد چیت‌فروش^[2] | علی اکبرپورآلمه‌جوقی^[3]

چکیده

نوع مواجهه با آمریکا از ابتدای انقلاب اسلامی مسئله اساسی بوده است، بااین‌وجود به این مسئله در گفتمان انقلاب اسلامی و اندیشه مقام‌معظم‌رهبری، کمتر از زوایای تئوریک پرداخته‌شده است. با بررسی دیدگاه‌های رهبری، ما به درک عمیق‌تری از زیربنای ایدئولوژیکی که موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال آمریکا را هدایت می‌کند، دست می‌یابیم. در این راستا، در پاسخ به این سؤال که مسئله آمریکا در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری در چارچوب نظریه روبینشتاین و اسمیت به چه نحوی قابل تبیین است، این فرضیه مطرح گردید که رویکرد تقابلی ایشان در قبال آمریکا از زمان انقلاب اسلامی، هم بر اساس ماهیت انقلابی حکومت ایران و هم بر اساس سیاست‌ها و رفتار مداخله جویانه آمریکا شکل گرفته است. این نوع نگاه منتج به مفاهیم کلیدی ضد امپریالیسم، مقاومت فرهنگی و حاکمیت سیاسی در دیدگاه و اندیشه ایشان شده است. این مطالعه با استفاده از چارچوب تحلیلی روبینشتاین و اسمیت (1998) و مبتنی بر رویکرد توصیفی- تحلیلی و با بهره‌‌گیری از روش مطالعه اسنادی نشان داد که پس از انقلاب اسلامی، حمایت از اسلام سیاسی در ایران با احساسات ضدآمریکایی درهم‌آمیخته شد. این رابطه عمدتاً ناشی از ماهیت انقلابی حکومت ایران و سیاست‌ها و اقدامات سیاسی آمریکا است. اندیشه مقام معظم رهبری نیز متأثر از همین اقدامات سیاسی و رفتار مداخله‌جویانه آمریکاست. درنتیجه، مبارزه با امپریالیسم آمریکا و ایستار مقاومت به بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت جمهوری اسلامی تبدیل شده است که با گفتمان مخالفت با ظلم و امید به مهدویت در اسلام شیعه پیوند خورده است.

کلیدواژه‌ها: انقلاب اسلامی، اسلام سیاسی، استکبارستیزی، ضدآمریکاگرایی، اندیشه مقام‌معظم‌رهبری

مقدمه

در طول تاریخ آمریکا، احزاب سیاسی مختلف در پاسخ به چالش‌های منحصربه‌فرد و ایدئولوژی‌های متنوع دوران‌های مختلف پدید آمده‌اند و در چارچوب یک سیستم چندحزبی با تأکید بر احزاب دموکرات و جمهوری‌خواه فعالیت می‌کنند. هر یک از این احزاب با وجود تنوع و تفاوت در دیدگاه‌ها، سیاست‌هایی را در مناطق مختلف جهان اعمال نموده‌اند که همواره مخالفت‌هایی را نسبت به الگوهای انتخاب‌های استراتژیک و رفتار دولت‌های آن‌ها به همراه داشته است (Helms, 2021: 569). ازاین‌رو، نقد و مخالفت با سیاست و فرهنگ این کشور، امری مرسوم است که در دهه‌های اخیر، ماهیت و شکل آن متفاوت است. در واقع، پس از جنگ سرد و به‌طور خاص از ابتدای قرن 21، شاهد نگرش‌های منفی گسترده نسبت به سیاست‌های ایالات‌متحده هستیم، که از این نگرش‌ها معمولاً با عنوان تمایلات ضدآمریکایی نام‌برده می‌شود. ضدآمریکاگرایی در بسیاری از محافل عمومی و به‌طور ویژه در حوزه دانشگاهی مطرح‌شده است (Markovits, 2017: 3). تعریف کلی توافق شده‌ای از این اصطلاح وجود ندارد، بااین‌‌حال ضدآمریکاگرایی^[4] را می‌توان به‌عنوان هر اقدام یا بیان خصمانه‌ای در نظر گرفت که بخشی از حمله غیرمستقیم به سیاست خارجی، جامعه، فرهنگ و ارزش‌های ایالات‌متحده را شامل می‌شود. این مفهوم بسیار متغیر است و در بسیاری از بخش‌های آسیا، آفریقا، غرب آسیا و آمریکای لاتین در حال تشدید است و به این ترتیب یک مشکل بزرگ برای ایالات‌متحده است. خصومت نسبت به دولت و فرهنگ ایالات‌متحده امری جدید نیست، در آمریکای لاتین و آفریقا، این‌یک سنت فکری است، اما عمق نارضایتی‌های ملت‌ها و حتی دولت‌های مختلف تحولات جدیدی است. در سال‌های اخیر، آمریکایی‌ها مجبور به ترک لبنان، افغانستان و عراق شده‌اند، چنین واکنشی نشان می‌دهد که غرب آسیا و کشورهای موردنظر در حال تبدیل‌شدن به مکانی خطرناک برای آمریکایی‌هاست.

اتهامات مطرح‌شده علیه ایالات‌متحده متعدد است که ازجمله می‌توان به حمایت از رژیم‌های سرکوبگر و اقدامات خرابکارانه علیه رژیم‌های مترقی؛ بی‌توجهی و بی‌عدالتی در تقسیم کمک‌های خارجی و استثمار بانک‌ها و شرکت‌های چندملیتی و تأثیر مخرب فیلم و سریال‌های تلویزیونی اشاره نمود. شرکت‌های چندملیتی مستقر در ایالات‌متحده همچنان به بهره‌برداری از منابع و جمعیت کشورهای درحال‌توسعه ادامه می‌دهند و وابستگی سیاسی و اقتصادی را تداوم می‌بخشند. در کشورهای این منطقه، قدرت و نفوذ اقتصادی ایالات‌متحده همچنان قابل‌مشاهده است. بااین‌حال، ضدآمریکایی بودن برچسب مورداستفاده علیه آمریکایی‌ها در انتقاد نسبت به تصمیمات و سیاست‌های این کشور است (Fabbrini, 2014: 560). تفکر دیرینه ضدآمریکایی که ابتدا به‌صورت ضدیت با فرهنگ و تمدن آمریکایی و بعدها به‌صورت ضدیت با سیاست‌های این کشور مطرح شد، در جمهوری اسلامی ایران بیش از هر کشور دیگری بازتاب داشته است (عابدی گناباد و همکاران، 1400: 85). در واقع، کشورهای بسیاری وجود دارند که بیش از جمهوری اسلامی ایران، در معرض رفتارهای مداخله‌‌گرایانه ایالات‌متحده قرار داشته‌اند، اما در شرایط حاضر در روابط آن‌‌ها با واشینگتن الگوی اختلاف دیده نمی‌‌شود (عبداللهی‌‌نژاد و متقی، 1398: 4). مسئله‌‌ای که با بررسی روابط ایران و آمریکا از قبل از وقوع انقلاب اسلامی تاکنون بر شدت آن افزوده‌شده است. ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد را می‌‌توان در زمره مهم‌‌ترین نقاط تعیین‌کننده در روند تفکر انتقادی به غرب و ایالات‌متحده و فرهنگ بیگانه‌‌ستیزی در سیاست ایران دانست (ترابی و رضایی، 1390: 147).

این نوع تقابل از زمان انقلاب اسلامی تاکنون نیز وجود داشته، و مقامات آمریکایی دولت‌های حاکم بر ایران را تحت‌فشار قرار داده‌‌اند. از کارتر، رونالد ریگان، جورج بوش پدر، بیل کلینتون، جرج بوش پسر، اوباما، دونالد ترامپ، تاکنون، آمریکا همواره تلاش نموده تا به بهانه‌‌های مختلف همچون حقوق بشر، حمایت از تروریسم، غنی‌سازی اورانیوم و ساخت سلاح‌های انهدام جمعی و غیره فشارهای فزاینده‌‌ای علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال نماید (قنبرلو، 1387: 136-139). این دخالت‌‌ها و تجاوزها موجب شده بخشی از عناصر راهبردی ایران بر اساس بیگانه هراسی و توجه ویژه به پدیده آمریکا شکل گیرد. درواقع، نام‌‌گذاری آمریکا به‌عنوان شیطان بزرگ و صحبت از تهاجم فرهنگی به‌عنوان بزرگ‌ترین خطر برای اسلام و ایران، همگی تأییدکننده این موضوع هستند (Stanley, 2006: 19). ایران پس از انقلاب در تقابل و تخاصم با آمریکا به سر برده و در نظم گفتاری خود مبتنی بر حکومت مستضعفان جهان، دیدگاه امپریالیسم خواندن آمریکا، استکبار جهانی، شیطان بزرگ، ام‌الفساد قرن، تروریسم بالذات و بحث ضدآمریکاگرایی، به‌انحاء مختلف به‌صورت رسمی و غیررسمی بیان شده است. این حس در بیانات امام خمینی(ره) به‌عنوان بنیان‌گذار انقلاب اسلامی و مقام‌‌معظم‌‌رهبری به‌عنوان رهبر انقلاب نیز وجود داشته است.

در طول سال‌های اخیر، مسئله مواجهه با آمریکا به رویکرد غالب در سیاست خارجی ایران و اندیشه مقام‌معظم‌رهبری تبدیل‌شده است. ایشان بارها در سخنرانی‌ها و آثار خود بر استکبارستیزی و نمایندگی استکبار توسط آمریکا در جهت مقابله با سیاست‌های این کشور تأکید کرده‌اند. با این حال، علی‌رغم اهمیتی که مسئله آمریکا و نوع برخورد جمهوری اسلامی ایران ظرف بیش از ۴۰ سال گذشته داشته، کمتر روی این پدیده کار پژوهشی و تحقیقاتی شده و به عبارتی جامعه دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی، تمایلات ضدآمریکایی را به‌عنوان پدیده طبیعی و اجتناب‌ناپذیر پذیرفته‌اند. پژوهش حاضر با هدف صورت‌بندی و تبیین ماهیت جایگاه آمریکا در اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری انجام گرفت. بنابراین مسئله پژوهش عبارت است از این‌که در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی؛ نگرش به سیاست‌های آمریکا در چارچوب نظریه روبینشتاین و اسمیت به چه نحوی قابل تبیین است؟

1ـ پیشینه تحقیق

در آثار و منابع مختلف، مسئله آمریکا و نوع مواجه با آن موردبررسی قرارگرفته، اما دیدگاه منسجم و مرتبطی که به آمریکا و اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری از چشم‌‌انداز تئوریک بنگرد و نشان دهد که استفاده از یک تئوری مرتبط با مسئله آمریکا چگونه اندیشه سیاسی مقام معظم‌رهبری را صورت‌بندی می‌کند، مشاهده نشده است. با این حال، اشاره به برخی از این پژوهش‌‌ها به‌عنوان پیشینه تحقیق فضای این تحقیقات را روشن می‌نماید.

منشی زادگان و همکاران (1401) در پژوهش خود با عنوان «تحلیل گفتمانی استکبارستیزی در اندیشه آیت‌اله خامنه‌ای از منظر پساساختارگرایی و روش گفتمان لاکلا و موف» نشان دادند که آمریکا نقطه هدف استکبارستیزی گفتمان انقلاب اسلامی بوده و به‌عنوان «بیرونی سازنده» هویت اسلام سیاسی ایرانیان، نقش بازی کرده است. علاوه بر موارد فوق، می‌توان به کتاب محمدی (1387) با عنوان «آمریکا در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌اله خامنه‌ای» اشاره نمود. در این پژوهش، نگاه رهبری معظم به آمریکا در بازه زمانی دیگری و آن هم بدون توجه به رویکردی نظری خاص، توجه شده است. همچنین می‌توان به پایان‌نامه عباس‌زاده (1397) در قالب «بررسی آیات استکبارستیزی در سخنان امام خمینی(ره) و آیت‌الله خامنه‌ای» اشاره نمود که از منظر فقهی، رویکرد امام خمینی(ره) و آیت‌الله خامنه‌ای را نسبت به مسئله استکبار مورد بررسی قرار داده است. سیدمحسنی (1401)، در پژوهش خود با عنوان «نظریه افول آمریکا از نگاه آیت‌الله خامنه‌ای»، با استفاده از پژوهش کیفی و رویکرد مصاحبه‌ای و متناسب با هدف داده بنیاد به ارائه مدلی برای تبیین معنا و فرآیند افول آمریکا پرداخته است. محمدمیرزائی و همکاران (1401)، در پژوهش خود به «تبیین افول آمریکا از منظر امام خامنه‌ای»، با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری، نشان داده است که از نظر ایشان، افول آمریکا امری واقعی و قطعی است که ریشه در اصل استکبارستیزی، سنت الهی و نیز مشاهده واقعیت‌های موجود دارد.

فتح (1388) در پژوهش خود «آمریکاستیزی در جهان اسلام» را بررسی نمود. عنوان فصل نهم این کتاب آمریکاستیزی در ایران است. نویسنده، ضمن بررسی مخالفت‌های گروه‌های مذهبی و سکولار ایران با مداخله غرب و به‌ویژه آمریکا در مسائل داخلی، کوشیده ریشه‌های غرب‌ستیزی را از منظر تاریخی بررسی کند. این پژوهش بررسی دوره‌های زمانی قبل از انقلاب تا زمان ریاست جمهوری آیت‌الله رفسنجانی است. کیوان‌‌حسینی و جمعه‌‌زاده (1390)، در پژوهش خود با عنوان «آمریکاستیزی در جهان اسلام، شالوده نظری و روند تحول»؛ روند تحول در رویکردهای ضدآمریکایی به‌ویژه در میان مردم و نخبگان کشورهای اسلامی از دهه 50 تا سال‌های اخیر را بررسی نمودند و تلاش کردند تصویر با معنایی از ریشه‌های بروز و تقویت این حرکت ارائه نمایند. نوربخش (1398)، در پژوهش خود با عنوان «آمریکاستیزی در ایران انقلابی: زمینه‌ها و علت‌ها و تأثیر آن بر سیر تحولات انقلاب اسلامی 1360-1357»؛ ریشه‌های تاریخی آمریکاستیزی در بعضی از گروه‌های انقلابی چپ و اسلام‌گرا پیش از پیروزی انقلاب؛ تأثیر آن موج آمریکاستیزی بر تحولات سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب و بر چگونگی کسب قدرت سیاسی را بررسی نمود. عابدی‌‌گناباد و همکاران (1400) در پژوهش خود با عنوان «چیستی آمریکاستیزی، چرایی و چگونگی آن در جمهوری اسلامی ایران» نشان دادند که تقابل تمدنی و ایدئولوژیک سبب نگرش و انگیزش منفی نسبت به فرهنگ آمریکایی گردیده و از سوی دیگر دشمنی و اقدامات خصومت‌‌گرایانه آمریکا، واکنش تقابل‌‌گرایانه را از جانب جمهوری اسلامی ایران برانگیخته است.

با تأمل در ادبیات مرتبط باید گفت باوجود کثرت ادبیات در مورد آمریکاستیزی و پرداختن از زوایای مختلف به آن در ایران، پژوهش مستقلی که پدیده ضدآمریکا‌گرایی از دیدگاه رهبری را بررسی نماید، صورت نگرفته است. البته حاجی ناصری و انوریان اصل (1400) با عنوان «مبارزه با آمریکاگرایی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای» با روش اکتشافی و تحلیل مضمون و تحلیل محتوا با چارچوب نظری کوهن و کاتزنشتاین به بررسی افکار و اندیشه‌های رهبری پرداخته‌اند که یک پژوهش پیشینی بوده است، یعنی بر اساس روش‌شناختی خود اطلاعاتی را دنبال کرده‌اند که به کمک آن‌ها به فرضیه خود پاسخ دهند. در پژوهش حاضر با تئوری روبینشتاین و اسمیت و رویکرد پسینی به بازخوانی اندیشه‌های رهبری خواهیم پرداخت. توجه به جایگاه و اندیشه ایشان در مقام رهبر فکری و سیاسی مسلمانان موجب می‌شود تا درک درستی از تبیین استکبارستیزی و ضدآمریکا‌گرایی برای نخبگان و عموم فراهم گردد. چارچوب ارائه شده توسط روبینشتاین و اسمیت با شناسایی مضامین و عوامل کلیدی که به احساسات ضدآمریکایی کمک می‌کند، رویکردی ساختاریافته برای درک این احساسات ارائه می‌دهد. چارچوب آن‌ها به‌ویژه در تحلیل نگرش رهبران سیاسی مانند مقام‌معظم‌رهبری مفید است.

2- روش‌شناسی پژوهش

در پژوهش حاضر که از نوع کیفی است مبتنی بر رویکرد توصیفی- تحلیلی از روش مطالعه اسنادی استفاده شده است. برای گردآوردی داده‌ها نیز با بهره‌‌گیری از ابزار کتابخانه‌ای و مراجعه به بیانات مقام معظم رهبری و منابع دیگر، نگرش ایشان نسبت به مسئله پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. جزئیات، ارتباطات و تأثیرات مفاهیم در اندیشه ایشان تحلیل‌شده و نتایج در قالب چارچوب نظری گونه‌های ضدآمریکاگرایی روبینشتاین و اسمیت تبیین شده است. منابع اصلی و ثانویه، بیانات و سخنان مقام معظم رهبری در خصوص مسائل آمریکا جمع‌آوری شدند. این داده‌ها به‌صورت مستند و قابل‌اعتماد از منابع رسمی و معتبر اخذ شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده از بیانات ایشان با دقت بررسی و تحلیل محتوایی شدند، این شامل تجزیه‌وتحلیل کلمات کلیدی، الگوهای مکرر، و نقاط قوت و ضعف نظریه‌های مورد استفاده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و ارتباطات بین متغیرها و مفاهیم در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی انجام شد، این ارتباطات نشان‌دهنده نقش و تأثیر هر مفهوم و متغیر در نگرش مقام معظم رهبری به مسئله آمریکا هست.

3- چارچوب نظری

محققان اشکال مختلف گرایشات ضدآمریکایی را در زمینه‌‌های مختلف شناسایی کرده‌‌اند. کوهن و کاتزنشتاین (1395) در کتاب خود با عنوان «ضدیت با آمریکاگرایی در سیاست جهان» به دسته‌بندی این ضدیت پرداخته‌اند. برندان اوکونر^[5] در کتاب «ظهور آمریکاستیزی» چهار مرحله آمریکا‌‌ستیزی را مشخص کرده که به حوادث 11 سپتامبر و اتفاقات پس‌ازآن برمی‌گردد و نمادی از آمریکاستیزی خشونت‌‌آمیز هست (گریفیتس، 1394: 10). روبینشتاین و اسمیت^[6] (1988) در مجموعه نوشته‌های خود، چهار نوع «ضدآمریکاگرایی مسئله‌‌محور»؛ «ضدآمریکاگرایی ایدئولوژیک»؛ «ضدآمریکاگرایی انقلابی» و «ضدآمریکاگرایی ابزاری» را مشخص کرده‌اند. از منظر روبینشتاین و اسمیت؛ هرکدام از این چهار نوع، انگیزه‌ها و اهداف متفاوتی دارند. رویکرد این دو با توجه به تأکیدشان بر تغییرات اجتماعی و سیاسی بنیادین و سرسخت و تغییر وضع موجود با نقد و مخالفت با سیاست‌های آمریکا، در دسته مکتب فکری انتقادی و ایدئولوژی‌های چپ‌گرایانه قرار می‌گیرند. با توجه به تأکید این دو بر سیاست‌های خاص ایالات‌متحده که نقش مهمی در ایجاد خشم از ایالات‌متحده در مناطق مختلف جهان به‌ویژه جهان اسلام داشته است، گونه‌شناسی ضدآمریکایی آن‌ها با تأکید بر عوامل فرهنگی، ایدئولوژیکی و تاریخی که ایالات‌متحده را شرور اصلی در جهان امروز می‌دانند، می‌تواند تبیین‌کننده خاصی از رویکرد مقام معظم رهبری در این زمینه باشد. در ادامه، به این چهار نوع ضدآمریکاگرایی پرداخته می‌شود:

3-1- مسئله‌‌محور

رایج‌ترین نوع ضدآمریکایی، مسئله‌‌محور بودن است، الگویی از طغیان علیه سیاست‌ها و اقدامات دولت ایالات‌متحده که یک کشور دنبال می‌نماید. این نوع ضدآمریکاگرایی ناشی از اختلافات سیاسی دو دولت است که به دنبال منافع ملی خود هستند. این نوع خشم به‌واسطه رویکرد مکرر سخت‌گیرانه ایالات‌متحده تقویت می‌شود. ضدآمریکایی در آمریکای لاتین ازنظر تاریخی ریشه در خصومت با مداخله ایالات‌متحده در این منطقه دارد. مخالفت با ایالات‌متحده در مواضعی مانند اصرار بر حق حاکمیت آرژانتین بر جزایر فالکلند (مالویناس) و انتقاد از تلاش‌های ایالات‌متحده برای سرنگونی جبهه آزادی‌بخش ملی ساندینیستا در نیکاراگوئه ازجمله این موارد است. امروزه در آمریکای لاتین یک باور عمومی وجود دارد که ما فقیر هستیم. چراکه آن‌ها ثروتمند هستند(Rubinstein & Smith, 1988: 39).

3-2- ایدئولوژیک

گرایش ضدآمریکایی ایدئولوژیک، ناشی از این باور است که ایالات‌متحده محور اصلی شرارت در جهان است و جامعه آمریکا مظهر انحطاط بورژوایی یا ماتریالیسم بی‌خداست. این نوع ضدآمریکاگرایی به ایجاد خصومت ادامه می‌دهد. سه جریان مهم به ضدآمریکایی بودن ایدئولوژیک باور دارند که شامل ناسیونالیسم، مارکسیسم و اسلام‌‌گرایی است. ناسیونالیسم شامل تلاش برای توسعه حس انسجام و وحدت داخلی، برای ایجاد نهادهایی است که قادر به اجتماعی کردن گروه‌های مختلف قومی و مذهبی و القای ارزش‌های مشترک اساسی هستند. سیاست عربی‌سازی قذافی در لیبی را می‌توان در این چارچوب قرار داد. مارکسیسم ازنظر فکری مهم‌‌ترین جریان ضدآمریکایی ایدئولوژیک است، اما بیشتر نیروی سیاسی خود را از نقد امپریالیسم، یک مضمون ملی‌گرایانه، می‌گیرد. آنچه قابل‌توجه است، دیدگاه مشابهی است که فیدل کاسترو و رابرت موگابه، به نقش ایالات‌متحده دارند. این افراد به ایده‌ها و مدل‌های جایگزین تغییر اجتماعی متعهد بودند. ضدآمریکایی بودن آن‌ها ناشی از شناسایی سرمایه‌داری ایالات‌متحده با تداوم سیستمی بود که به دنبال تغییرش بودند. آمریکاستیزی همچنین در میان نخبگانی که قصد احیای ارزش‌ها، نهادها، رویه‌ها و روابط اجتماعی سنتی را دارند، دیده می‌شود. در جهان اسلام، حملات شدید به آمریکا مظهر تجدید حیات بنیادگرایی است (Rubinstein & Smith, 1988: 40). در راستای این استدلال، ضدآمریکاگرایی در میان گروه‌های بنیادگرا و سنت‌گرا یافت می‌شود.

3-3- ابزاری

ضدآمریکایی ابزاری، خصومت نسبت به ایالات‌متحده را تحریک و دست‌کاری می‌کند تا حمایت داخلی را بسیج کند. چنین توسلی برای تبیین شکست‌ها و مشکلات، ویژگی بارز سیاست بین‌الملل است. در تابستان 1987، ژنرال مانوئل آنتونیو نوریگا مورنو[7] از پاناما، که در تلاش برای مهار تقاضاهای داخلی فزاینده برای دموکراسی‌سازی بود، تلاش کرد موقعیت خود را به‌عنوان مقاومت شجاعانه در برابر فشار ایالات‌متحده به تصویر بکشد. درواقع، دولت‌های استبدادی انگیزه‌های ویژه‌ای برای استفاده ابزاری از ضدآمریکا بودن دارند، اما واضح است که هیچ انحصاری بر این نوع ضدآمریکاگرایی ندارند، چنانکه هند، بزرگ‌ترین دموکراسی جهان، در مناسبت‌های مختلف از آن استفاده کرده است (Rubinstein & Smith, 1988: 41-42).

3-4- انقلابی

این گرایش در میان گروه‌های مخالفی یافت می‌شود که به‌دنبال سرنگونی رژیم‌های مرتبط با ایالات‌متحده هستند. پس از سرنگونی دولت طرفدار آمریکا مانند ایران و نیکاراگوئه، ضدآمریکاگرایی انقلابی به پدیده‌ای مردمی و نیرویی برای حاکمیت رهبری جدید تبدیل می‌شود. به‌عنوان مثال، در ایران مدت‌ها پس از سقوط محمدرضا پهلوی، آمریکا همچنان به‌عنوان مهلک‌ترین دشمن انقلاب اسلامی محکوم‌شده است. دولت حاکم بر ایران احساسات ضدآمریکایی را مفید می‌داند، اما این روند انقلابی است که ضدآمریکایی بودن را به مرکز ایدئولوژی و آگاهی مردم سوق داده است. در زمان امام خمینی(ره)، رهبری ایران به‌شدت ضدآمریکا بود. هنگامی‌که تلاش‌های پنهانی دولت ریگان برای برقراری روابط با ایران و باج دادن در برابر گروگان‌های آمریکایی در ازای محموله‌های تسلیحات پیشرفته و قطعات یدکی فاش شد، توسط ایران به تمسخر گرفته شدند. اما همه رژیم‌های انقلابی ذاتاً ضدآمریکایی نیستند، اگرچه ممکن است به دلیل اختلافات بر سر مسائل سیاسی و نه درنتیجه دیدگاه‌های ضد فرهنگی، مذهبی یا ایدئولوژیک، طرفدار شوروی (در شرایط کنونی روسیه و چین) و دشمنی با سیاست‌های ایالات‌متحده باشند (Rubinstein & Smith, 1988: 43-44). درواقع، ضدآمریکاگرایی انقلابی را باید ناشی از اقدامات آمریکا در قبال کشور انقلابی دانست. اما ضدآمریکاگرایی انقلابی در ایران نه‌تنها در رفتارها و بیانیه‌های رهبران انقلاب، بلکه در میان مردم نیز یافت می‌شود. در این چارچوب، خشم علیه آمریکا را باید عمدتاً تابعی از اقدامات غیرمحبوب و سیاست‌های مداخله‌جویانه دولت ایالات‌متحده دانست. درواقع سیاست خارجی مداخله‌گر و تنش‌زای آمریکا در تاریخ معاصر ایران واکنش‌های مقابله گرایانه و ضدآمریکایی را موجب شده است.

چارچوب نظری روبینشتاین و اسمیت یک لنز جامع برای درک این واکنش‌‌ها، در ایران ارائه می‌دهد. باید توجه داشت که ضدآمریکاگرایی به‌تدریج به بخشی از هویت جمهوری اسلامی تبدیل‌شده و امری یک‌باره نبوده است. پس از انقلاب اسلامی، ایالات‌متحده به‌عنوان یک قدرت نظامی بی‌رقیب، که دامنه مداخلات خود را افزایش داد، بر شدت ضدآمریکاگرایی افزوده شد. بر این اساس، با توجه به توسعه هژمونی آمریکا در جهان، مخالفت با فرهنگ و سیاست آمریکا نیز افزایش‌یافته که این مسئله در ایران به‌وضوح قابل‌مشاهده است. البته ماهیت ضدآمریکاگرایی انقلاب اسلامی بیش از هر چیز به پدیده تشیع برمی‌گردد. درواقع، بنیان‌های فکری شیعه که بر اساس استبدادستیزی، استکبارستیزی، فرهنگ عاشورایی و امید به مهدویت شکل‌گرفته، پیام انقلاب را با عدالت‌خواهی و آرمان‌گرایی خاصی درهم‌آمیخته که کمترین نمود آن را می‌توان در سیاست اعتراض به شرایط موجود نظام بین‌الملل و تلاش برای یافتن وضعیت مطلوب مشاهده نمود. می‌توان این‌گونه تحلیل نمود که رویکرد ایران نسبت به بازیگران قدرت‌طلب در عرصه بین‌الملل بعد از انقلاب اسلامی، با نوعی تقابل با استکبار (در رأس آن آمریکا) در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری همراه است. با توجه به تأکید روبینشتاین و اسمیت بر مناطق مختلفی از کشورهای جهان و نقش ضدآمریکایی ایدئولوژیک و انقلابی در این مناطق، و همچنین توجه به رویکرد ضد امپریالیستی، ایستار مقاومت فرهنگی و هویت خواهی، و نیز حاکمیت و استقلال که عناصر پایدار در رویکرد رهبری می‌باشند؛ می‌توان چنین برداشت نمود که این دیدگاه باوجود گذشت طولانی از بیان آن، همچنان می‌تواند تبیین‌کننده رویکرد خاص مقام معظم رهبری در چارچوب تحولات جهانی با تأکید بر مخالفت با نقش سیاست، جامعه، فرهنگ و ارزش‌های ایالات‌متحده باشد.

4- تحلیل مواضع رهبری انقلاب در چارچوب نظریه روبینشتاین و اسمیت

چارچوب روبینشتاین و اسمیت بر اهمیت زمینه تاریخی، هویت فرهنگی و ایدئولوژی سیاسی در شکل دادن به احساسات ضدآمریکایی تأکید دارد. از همین رهگذر اندیشه مقام معظم رهبری نیز در خصوص مسئله آمریکا در خلأ شکل نگرفته، بلکه عمیقاً در رویدادهای تاریخی، تغییرات فرهنگی و جنبش‌های سیاسی ریشه دارد. درک این ریشه‌ها به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چرا احساسات ضدآمریکایی چنین جنبه‌ای انتقادی از اندیشه ایشان بوده است. به عقیده گریفیتس، فهم بسیاری از تحولات مهم ایران بعد از انقلاب اسلامی تحت تأثیر پدیده آمریکا است (گریفیتس، 1394: 9-8). تا قبل از ورود فعال آمریکا به عرصه سیاست ایران در دهه 1328، وجهه این کشور در بین ایرانیان مثبت‌تر از سایر قدرت‌های تأثیرگذار منطقه بود. سابقه مداخلات مکرر استعماری روسیه و انگلیس، علاوه بر دوری آمریکا از مسائل ایران، باعث شد تا ایرانیان به این قدرت نسبتاً نوظهور با تردید نگاه کنند. در پی جنگ‌ جهانی دوم، نفوذ آمریکا در ایران به‌شدت افزایش پیدا کرد (Joseph, 2011: 83). بعد از نقش‌آفرینی آمریکا در برانداختن دولت مصدق که بازگشت و تحکیم استبداد پهلوی را به همراه داشت، این کشور خود را در معرض انتقادات همه جناح‌‌های سیاسی در ایران دید و تصویر منفی از آمریکا در ذهن ایرانیان شکل گرفت» (James, 1988: 5). در این بخش، مواضع رهبری انقلاب نسبت به مسئله آمریکا در چارچوب نظریه روبینشتاین و اسمیت، تحلیل شده است:

4-1- مسئله‌‌محور

در چارچوب رویکرد مسئله محور بودن، می‌توان چنین بیان داشت که اندیشه مقام رهبری در راستای تهدید و توهین مقامات آمریکا نسبت به ملت و مسئولین و نقض هویت و استقلال ایران قابل‌تحلیل است. «یکی از آمریکائی‌ها چند سال قبل گفت ریشه‌ی ملت ایران را باید کند. در همین سال‌های اخیر یکی از مسئولین آمریکائی گفت ایرانی خوب و معتدل ایرانی‌ای است که مرده باشد. به این ملت بزرگ، به این ملت با شرف، به این ملتی که فقط گناهش این است که از هویت و استقلال خود دفاع می‌کند، این‌جور اهانت‌ها کردند» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 02/04/1389). از منظر ایشان، «آمریکایی‌ها در هر مذاکره‌ای به پشتوانه قدرت سیاسی، تبلیغاتی و مالی خود تلاش می‌کنند هرگونه مقاومت در مقابل تحقق اهدافشان را ناکام بگذارند» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 22/05/1397)، که به معنای نقض حاکمیت و مقابله با منافع ملی کشور مقابل است. بنابراین، سیاست‌های منفی آمریکا در قبال حاکمیت و منافع ملی ایران، نشان‌دهنده نوع نگاه مقام معظم رهبری به مسئله آمریکاست.

4-2- ایدئولوژیک

در سال‌های اولیه انقلاب، گرایش‌های ضدآمریکایی حول محور مسائلی که در روابط ایران و آمریکا شکل‌گرفته بود، فعال‌تر بود. دولت ایران خواسته‌هایی داشت که طرف آمریکایی حاضر به پذیرش آن نبود، اما به‌تدریج و در پی تحکیم پایه‌های قدرت ملی، سیاست مقابله با آمریکا از حالت تدافعی فراتر رفت و شکل تهاجمی به خود گرفت. درنتیجه، ایران ایفای نقش واشنگتن به‌عنوان محور شرارت^[8] در جهان را به چالش کشید (قنبرلو، 1396: 61-62). در تشریح اصول انقلاب اسلامی، یکی از پایه‌های اصولی و مستحکمی که بدان تأکید می‌شود، حفظ استقلال و مقابله با آمریکا به‌عنوان محور شرارت است. گفته‌شده که در زمان امام خمینی(ره)، نوع نگاه به آمریکا در جهت مثبت یا منفی راهی برای تفکیک هواداران داخلی و ضدانقلابیون بوده و حتی مفهوم «شیطان بزرگ^[9]» و محور شرارت، با ضدآمریکایی بودن در ارتباط قرار گرفت (Johnson, 2009: 22). از نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، «اگر امروزه صحنه را نشناسیم، اگر دوست را نشناسیم، دشمن را نشناسیم، اگر نظام سلطه را نشناسیم، چطور می‌توانیم درست برنامه‌ریزی کنیم» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 29/08/1392). استراتژی آمریکا برای تسلط بر غرب آسیا فراتر از ایران و حتی بهره‌برداری از منابع طبیعی منطقه است. آمریکا فرهنگ، اعتقادات و ایمان ملت‌ها را هدف قرار داده است و هدف نهایی ایالات متحد ایجاد دولت‌های فاسد و مطیع است تا در قالب طرح خاورمیانه بزرگ، غرب آسیا را ببلعد. ایشان با نقد برچسب زدن‌های مکرر آمریکا به ایران با عناوینی همچون «دولت حامی تروریسم» و «محور شرارت»؛ محور اصلی شرارت را آمریکا معرفی می‌نمایند که نتوانسته به این ملت زیانی وارد نماید و نتوانسته هیچ غلطی بکند و این نشانه قدرت ملت ایران است» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 09/04/1397). بنابراین، چنین تصوری از دولت آمریکا و رسوایی‌های آن در سطح بین‌الملل، نشان‌دهنده ایدئولوژیک محور بودن نگاه ایشان به مسئله آمریکاست. چراکه هدف آمریکا در تمام رفتارها، سیطره و سلطه است (سپهری، 1402: 62). در باب ماهیت معنوی و ایدئولوژی انقلاب اسلامی، مقام‌معظم‌رهبری همواره بر ضرورت حفظ اسلام و ابراز کینه نسبت به نظام سرمایه‌‌داری غرب و در رأس آن آمریکا تأکید دارند. بر همین اساس هم، شالوده سیاست نه شرقی و نه غربی بر مبارزه بی‌‌امان با سیاست‌های ایالات‌متحده پی‌ریزی شده است (ازغندی، 1394: 48-49). اما ذکر این نکته ضرورت دارد که نگاه ایشان به‌صورت مقابله بنیادگرایانه و مبارزه مسلحانه با دولت آمریکا نمی‌گنجد.

4-3- ابزاری

امروزه باگذشت بیش از چهار دهه از وقوع انقلاب اسلامی، مشکلات اجتماعی و اقتصادی فراوانی در سطح جامعه قابل‌مشاهده است که بخشی از آن ناشی از سیاست‌های خصمانه دولت‌های غربی و در رأس آن آمریکا همچون تحریم‌های گسترده و حمایت از دولت‌های مخالف نظام اسلامی ایران است. برخی در دوران دفاع مقدس، یکی از دلایل حمله عراق به ایران را تحریک این کشور توسط آمریکا می‌دانند (دهقانی فیروزآبادی، 1394: 314 و 334) که در طول بر سیاست‌های دو کشور سایه افکنده است. علاوه بر این، بخشی از مشکلات کشور ناشی از ضعف مدیریت مسئولان و مشکلات ساختاری است. «آنچه دشمنان ما هدف گرفته‌اند، صحنه‌ها و عرصه‌های مختلف؛ عمدتاً عرصه‌ی اقتصاد و عرصه‌ی سیاست است. در عرصه‌ی اقتصاد، گفتند و تصریح کردند که می‌خواهند ملت ایران را به‌وسیله‌ی تحریم فلج کنند؛ اما نتوانستند ملت ایران را فلج کنند» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 30/12/1391). از نظر ایشان، «تحریم‌ها بی‌اثر نیست، اما عمده مشکلات اقتصادی مربوط به عملکردها است و اگر عملکردها بهتر و با تدبیرتر و به هنگام‌تر و قوی‌تر باشد، تحریم‌ها تأثیر زیادی نخواهد داشت» (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، 22/05/1397). امری که می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای توجیه ناکارآمدی‌ها توسط بسیاری از مسئولان و مدیران سیاسی استفاده شود، اما واضح است که مقام رهبری هیچ انحصاری بر این نوع ضدآمریکاگرایی ندارند. درواقع، ایشان جهت بسیج حمایت‌های داخلی به دنبال تحریک و دست‌کاری خصومت نسبت به ایالات‌متحده نمی‌باشند.

4-4- انقلابی

ضدآمریکاگرایی انقلابی را باید ناشی از اقدامات آمریکا دانست. این نوع ضدآمریکاگرایی در ایران نه‌تنها در رفتارها و بیانیه‌های رهبران انقلاب، بلکه در میان مردم نیز یافت می‌شود. بعد از انقلاب اسلامی به دلیل زمینه‌های تاریخی حضور آمریکا در ایران و دخالت در سیاست‌های رژیم پهلوی یک فضای سیاسی عمیقاً خصمانه با آن ایجاد شد. منافع و اهداف اسلامی همچون ارزش‌‌های دینی و انقلابی، دفاع از مسلمانان، نفی استعمار، استکبارستیزی و حمایت از مستضعفان این تقابل را عمق بیشتری بخشید (دهقانی فیروزآبادی، 1394: 89-91). از آن زمان، بازنگری در مواجهه با آمریکا و به‌کارگیری یک رویکرد منفی به آن در سیاست‌‌های جمهوری اسلامی به‌ویژه در بیانات مسئولان اداری و اجرایی کشور همچون امام خمینی و رهبری شکل گرفت. مرگ بر آمریکا به یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی تبدیل شد. بنا بر گزارش‌های سفارت آمریکا در ایران، از تاریخ 14 مهر 1357 تا پیروزی انقلاب اسلامی، در راهپیمایی‌های مردمی «به‌طور متوسط روزی یک حادثه خشونت‌بار بر ضد منافع آمریکا صورت گرفته است. در این گزارش که با عنوان «اقدامات خشونت‌بار ضدآمریکایی در ایران» مخابره شده، آمده است: «2 آبان 57 [در] دوشان‌تپه تظاهرکنندگان فریاد می‌زنند مرگ بر آمریکا». بر اساس همین گزارش در 26 آبان 1357 «بر دیوار خانه مسکونی سروان نیروی هوایی آمریکا شعار «مرگ بر آمریکا» نوشته‌شده بود (اسناد لانه جاسوسی آمریکا، 1390: 403-400). تا این‌که با پیروزی انقلاب اسلامی، شاهد محو شدن نفوذ آمریکا در ایران شدیم و بدین ترتیب، به تعبیر آیت‌الله خمینی، «شعار مرگ بر آمریکا» توسط مردم در عمل ثابت شد (Herbst, 2003: 6). تسخیر سفارت آمریکا در 13 آبان سال 1358 را می‌توان یکی از نشانه‌های رویارویی با آمریکا دانست، این عمل اساساً نتیجه سوءظن جامعه ایران به دخالت آمریکا در روند شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود. امری که با حوادثی که در دی‌ماه 1398 و شهادت سردار قاسم سلیمانی اتفاق افتاد و نقض برجام پیش از آن، شاهد پررنگ‌تر شدن تقابل در گفتمان جمهوری اسلامی ایران و بیانات رهبری نسبت به آمریکا می‌باشیم (Asadzade, 2019: 1). همه این حوادث موجب شده تا مسئله آمریکا و نوع برخورد با آن در اندیشه مقام رهبری جایگاه ویژه‌‌ای داشته باشد.

5- رویکرد ضد امپریالیستی، ایستار مقاومت فرهنگی و حاکمیت در اندیشه رهبری انقلاب

در بخش پیشین، تبیین مسئله آمریکاستیزی رهبری انقلاب با استناد به مفاهیم روبینشتاین و اسمیت مورد تحلیل واقع شد. اکنون در این بخش در ذیل مفاهیمی چون «رویکرد ضد امپریالیستی، ایستار مقاومت فرهنگی و هویت خواهی، و حاکمیت و استقلال»؛ دیدگاه‌ها و نظرات رهبری تشریح شده است. چراکه بر مبنای مضامینی که از رویکرد روبینشتاین و اسمیت شناسایی گردید، همپوشانی‌های مهمی در زمینه‌های ضدامپریالیسم، بیداری اسلامی، مقاومت فرهنگی و حاکمیت سیاسی با اندیشه مقام معظم رهبری قابل‌مشاهده است. همچون بسیاری از کشورهای جهان اسلام، ابراز عقاید منفی نسبت به ایالات‌متحده، در ایران نیز یک پدیده غالب پس از انقلاب اسلامی و بنا به مداخلات این کشور است. ازنظر مقام معظم رهبری باید از حضور «ناتو فرهنگی» که قصد دارد هویت اسلامی ایرانی را نابود کند ممانعت کرد (Asadzade, 2019: 2). ایشان معتقدند اسلام در کانون هویت ایران قرار دارد و غرب با سرکردگی آمریکا پیوسته ما را تحت تهاجم قرار داده است. رهبری هدف اصلی انقلاب اسلامی را تبدیل کردن ایران به «جامعه‌ای باهویّت» و «دارای حرف نو» می‌‌داند (مقام معظم رهبری، 14/03/1396). در تبیین نگاه ایشان، اگرچه رویدادهایی همچون کودتای 28 مرداد سال 1332، غارت کردن منابع کشور در زمان شاه و پشتیبانی از او، تحریک صدام حسین جهت حمله نظامی به ایران، سرنگون ساختن هواپیمای مسافربری ایران و غیره اهمیت زیادی دارند، اما سطح منازعه را تمدنی و هویتی می‌‌بینند. نظام سلطه، یعنی این‌که کسی در دنیا به اتکای سرنیزه و زور، قلدری کند و شرم نکند و دیگران هم صرفاً تماشاگر قلدری او باشند (مقام معظم رهبری، 06/10/1368).

مقام‌معظم‌رهبری معتقدند هر حرکتی که نسل جوان را از صحنه مقاومت خارج کند، مربوط به نظام استکباری است (رهبری، 15/08/1370). از منظر ایشان، منظور از نظام سلطه این است که کشورها، ملت‌ها و دولت‌ها یا باید سلطه‌گر باشند یا تحت سلطه باشند (مقام معظم رهبری، 10/08/1374). رهبری، آمریکا را نماد بارز سلطه و استکبار می‌دانند و در بسیاری از موارد مبارزه با سلطه و استکبار از دولت آمریکا به‌عنوان حکومتی شرور، مستبد و استکبار یادشده است. ایشان در سخنانی دراین‌باره فرمودند: «مبارزه با استکبار به این معناست که در هرکجای دنیا اگر آمریکایی‌ها علیه یک ملت، علیه مبانی اسلام و برخلاف حقیقتی که ما به آن پایبند هستیم، باشند، ما آن ترفند را افشا و خنثی می‌نماییم. چنان‌که تاکنون انجام داده‌ایم» (مقام معظم رهبری، 09/08/1375). «در دنیا، سیاست پذیرفته‌شده قدرت‌های بزرگ، سیاست نظام سلطه است؛ یعنی دنیا به حاکمان و محکومان تقسیم‌شده است» (مقام معظم رهبری، 18/02/1378). ایشان با توجه به حساسیت و اهمیت موضوع مقاومت و ایستادگی، سعی در هدایت افکار عمومی و جهت‌دهی درست به نخبگان و عموم مردم در این موضوع دارند (فرهنگ زاد و همکاران، 1403: 156). افراد و گروه‌های مختلف می‌توانند هرکدام روشی را پیرامون مقاومت و ایستادگی در پیش گیرند، و در این مسیر از برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های ایشان جهت منطق مقامت و عقلانیت استفاده نمایند.

ایشان با استفاده از فرهنگ قرآنی، به بحث «مفهوم‌سازی استکبار» پرداخته و آمریکا را «رئیس استکبار» معرفی کرده‌اند. استکبار در گذشته وجود داشت و امروز هم وجود دارد: «استکبار در همه دوره‌ها یکسان است؛ البته ویژگی‌ها و روش‌ها در هرزمانی فرق می‌کند، امروز هم نظام استکباری وجود دارد؛ سر استکبار در دنیا، دولت آمریکاست» (مقام معظم رهبری، 29/08/1392). همچنین در اظهارات خود همواره از سیاست‌های آمریکا در قبال ایران به‌عنوان سیاست‌های استکباری یادکرده‌اند که این نشان از ورود آنان به عرصه مبارزه با استکبار با هدف روشنگری دینی در سطح جهانی است. به نظر ایشان، پدیده‌هایی مانند برجام (توافق هسته‌ای) نمی‌تواند و نباید هویت جمهوری اسلامی ایران را به‌عنوان یک کشور انقلابی و الهام‌بخش تغییر دهد و این دقیقاً برعکس هدف‌گیری دشمن است که تلاش می‌کند نشان دهد جمهوری اسلامی ایران مواضع خود را تغییر داده و یا مایل به تغییر آن است (قربانی و پروانه، 1395: 106). مبارزه و تقابل مستقیم با امپریالیسم آمریکا از زمان پیروزی انقلاب اسلامی همواره وجود داشته و مقام معظم رهبری نیز بر مبارزه با نظام سلطه به رهبری ایالات‌متحده به‌عنوان یک رقیب جدی و بحران‌ساز و فراهم نمودن شرایط افول آن در منطقه و حمایت از نهضت‌های آزادی‌بخش به‌ویژه لبنان و فلسطین و به چالش کشیدن تفکر دنیای آمریکا تأکید دارند (محمدی، 1394: 22-21). چراکه از نظر ایشان، افول امپریالیسم آمریکا موجب تغییر نظام تک‌قطبی و پدیدار شدن قدرت‌های نوظهور می‌گردد (سپهری، 1402: 65).

رهبری ضمن بیان تحلیلی مفصل از منطق و عقلانیت نهفته در استکبارستیزی و مقابله با استکبار آمریکایی ملت انقلابی ایران و تلاش دو گروه زیردستان و وابستگان برای القای غیرمنطقی بودن این سیاست، بیان می‌کنند که «این نوع نگاه را آمریکایی‌ها تزریق می‌کنند و عده‌ای در داخل تبلیغ می‌کنند و خطرناک‌تر از اولی است که اگر با آمریکا سازش کنیم مشکلات کشورمان حل می‌شود. این یکی از آن اشتباهات عجیب و بسیار خطرناک است». [می‌گویند] «اگر با آمریکا سازش کنیم، مشکلات کشور حل می‌شود. سازش با آمریکا به‌هیچ‌وجه مشکلات کشور را حل نمی‌کند. سازش با آمریکا علاوه بر مشکل اقتصادی، مشکل سیاسی و مشکل امنیتی، با مشکل اخلاقی و بلکه بدتر نیز همراه است» (مقام معظم رهبری، 13/08/1394). «به همین دلیل است که توفیق الهی را باید در برابر فشار تبلیغاتی دشمنان در نظر گرفت. چون این یک وظیفه است، اگر این کار را نکنیم، بر خداست که وارد ما شود، اگر کوتاهی کنیم، خدای متعال ما را به همین سرنوشت دچار خواهد کرد. همان جهنمی که ظالم گرفتار آن شد؛ وظیفه ما و جمهوری اسلامی این است» (مقام معظم رهبری، 21/07/1398). بنابراین کلیدواژه آمریکا و توجه به مسئله آمریکا و شناخت جایگاه آن در جهان و منطقه؛ روابط و چگونگی مقابله با سیاست‌های آن، یکی از موضوعات مهم در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری است.

6- آمریکا به‌عنوان یک نیروی مسلط نقض‌کننده در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری

گرایشات ضدآمریکایی بعد از انقلاب علاوه بر این‌که زاییده یک حکومت انقلابی مخالف رژیم قبلی و وابستگی آن به آمریکا بود، ناشی از اقداماتی است که آمریکا در قبال کشور انقلابی ایران داشته است. به همین منظور انتقادات رهبری از استانداردهای دوگانه آمریکا در خصوص حقوق بشر در منطقه غرب آسیا و تأکید ایشان بر تقابل فرهنگی با تمدن غرب و کشورهای غربی مانند آمریکا، حضور شرکت‌های چندملیتی و نفوذ صهیونیسم در آمریکا در قالب ماهیت یک حکومت انقلابی برخاسته از انقلاب اسلامی قابل تبیین است، چراکه به گفته ایشان، آمریکا با اصل نظام اسلامی مشکل اساسی دارد. در این چارچوب، «آمریکا منطقی جز زور ندارد. راهی برای پیشروی خود جز خونریزی ندارد. این امر در نزد ملت‌ها و در چشم ملت خود آمریکا، اعتبار آن را شکسته است». از نظر ایشان «وقتی یک رژیم (آمریکا)، ازنظر گفتمانی، ازنظر منطقی از چشم مردم خودش بیفتد، دیگر امیدی به بقای آن نیست» (مقام معظم رهبری، 14/11/1390).

از منظر رهبری، آمریکا نقض‌‌کننده زندگی، آرامش و امنیت ملت‌ها است و اگر صرفه خود را در حمله نظامی ببیند لحظه‌ای درنگ نمی‌کند، چراکه، آمریکا به‌دنبال گسترش موضوعات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مدنظر خود است. بر طبق نظر رهبری، «ایران اسلامی هرگز نمی‌تواند دستاوردهایی که غرب/ مدرنیته در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی کسب کرده است را بپذیرد». به‌تصریح ایشان: «این باور وجود دارد که باید از همه تجربه‌های علمیِ بشری بهره برد»، اما درعین‌حال «تمدن واقعی برای مردم ما» را تمدنی «متعلّق به خود ما» می‌داند و تأکید دارد که «راه‌حل حقیقی، راه‌حل بومی است» (مقام معظم رهبری، 27/03/1383). راهکارها و سازوکارهای استکبارستیزی، حمایت از این ملت‌ها و نهضت‌های رهایی‌بخش است. از همین روست که ایشان تأکید می‌نمایند: «آنچه ما با آن مخالفیم، عبارت است از حاکمیت ظلم و طغیان و استکبار؛ قله طغیان و استکبار و طاغوت، آمریکاست که علیه ارزش‌های انسانی و الهی قرار دارد» (مقام معظم رهبری، 29/11/1398). از این منظر، نگرش منفی به آمریکا در اندیشه ایشان امری همیشگی و مستمر بوده و دال‌های اصلی انقلاب اسلامی را شکل داده است.

با توجه به دسته‌بندی روبینشتاین و اسمیت از نگرش ضدآمریکاگرایی، چارچوب اصلی اندیشه مقام‌معظم‌رهبری در این زمینه با رویکرد انقلابی یا اسلام شیعی قابل تبیین است. ایشان اساساً مقابله با آمریکا را جزئی از مفهوم کلان استکبارستیزی می‌داند، «اگر بخواهیم استکبار را درست ترجمه کنیم، امروزه منطبق بر دولت متجاوز، مستکبر، یاغی و گردنکش آمریکاست» (مقام معظم رهبری، 01/01/1398). به نظر ایشان، «مفهوم استکبار مستلزم مقابله با استکبار از سوی مسلمانان و مؤمنان و نظام و انقلاب اسلامی است. این مبارزه صرفاً محدود به مصلحت، فصلی و تاکتیک خاصی نیست، بلکه همیشه این تقابل وجود دارد و اصل انقلاب این است. در نظام جمهوری اسلامی، مهم این است که همه تلاش کنیم تا اسلام ناب را مطرح کنیم، اسلام را که پشتیبان مستضعفان جهان است، مطرح کنیم، و با ظالم در دنیا مخالفت کنیم. همین جوانی که در اروپا یا آمریکاست از این ویژگی به وجد می‌آید که نشان می‌دهد اسلام از هر نیرو و انگیزه و فکری که علیه ظالمان و به نفع مستضعفان حرکت می‌کند حمایت می‌کند. رفتار آمریکا و قدرت‌های سلطه‌گر مانند رفتار شیطان است، زیرا همواره با تهدید و تطمیع، به‌ویژه با وعده‌هایی که هرگز به آن عمل نمی‌کنند، سعی در ارعاب و تسخیر سایر کشورها دارند. آمریکا با تهدید و اغوا، دستگاه محاسباتی انسان را غیرفعال می‌کند و او را دچار خطاهای محاسباتی می‌کند» (مقام معظم رهبری، 16/04/1393). «اما ازآنجایی‌که نظام اسلام متکی به ایمان‌ها و عواطف مردم در چارچوب آموزه‌های شیعی است، نه‌تنها در طول هشت سال دفاع مقدس، بلکه در طول سال‌های بعدازآن نیز نشان داد که می‌تواند در مقابل همه قدرت‌های مادی جهان همچون ایالات‌متحده از خود دفاع نماید. همچنین می‌تواند با عجز طرف مقابل، در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی و تعاون اجتماعی به پیشرفت برسد» (مقام معظم رهبری، 06/01/1393).

در کانون فکری رهبری، آمریکا خواهان تضعیف، تخریب و تحول در نهادهای سیاسی و اقتصادی اسلام‌گرایان است. ازاین‌روست که ایشان با نگرشی منفی نسبت به آمریکا، آن را «شر بزرگ» و نظام فرهنگی آن را مبتنی بر سرمایه‌داری می‌نامند. بنابراین، عامل ضدیت با تمدن و ایدئولوژی آمریکایی که در تقابل با تمدن ایران اسلامی قرار دارد؛ و همچنین ضدیت با سیاست‌های آمریکا و دشمنی‌ها و خصومت‌هایی که علیه ایران اعمال نموده را می‌توان علل اصلی نگرش ضدآمریکایی ایشان دانست. ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود می‌‌فرمایند: «قیام مردم ایران صف‌بندی دو دستگاه محاسباتی، صف‌بندی دو نظام معرفتی، صف‌بندی دو الگوی تحلیلی در مقابل یکدیگر را نشان داد» (مقام معظم رهبری، 19/10/1397). نظام معرفتی لیبرال دموکراسی دروغین پای در گل غربی، در مقابل یک نظام معرفتی توحیدی اسلامی است (محمدی، 1387: 37). «مشکل ما با آمریکا حل‌شدنی نیست، آمریکا مخالف وجود یک حکومت با صبغه دینی اسلامی است» (مقام معظم رهبری، 30/04/1397). بنابراین می‌توان جنبه‌های نابودی یا اعمال تحول در نهادها و سازمان‌های آمریکایی را در بیانات ایشان مشاهده نمود که یکی از گفتمان‌های حاکم بر دولت و جامعه ایران بوده و در تکوین سیاست خارجی به‌ویژه در مسئله هسته‌ای نقش اساسی داشته است. ضمن این‌که، شالوده مقابله با آمریکا به آموزه‌‌های بنیادین اسلام شیعی بازمی‌‌گردد که مبانی اعتقادی جمهوری اسلامی ایران و رهبری را شکل می‌دهد. درواقع، مبانی فکری شیعه که بر پایه ظلم‌‌ستیزی، فرهنگ عاشورایی و امید به مهدویت شکل‌گرفته، پیام انقلاب را با عدالت‌‌طلبی و آرمان‌گرایی خاصی همراه کرده که کمترین پیام آن در سیاست اعتراضی نسبت به شرایط موجود نظام بین‌‌الملل و تلاش برای یافتن وضع مطلوب قابل‌مشاهده است. به باور ایشان؛ آمریکا در طراحی و حمایت از وقایع مختلف به‌منظور سرنگونی جمهوری اسلامی با کمک عوامل داخلی و برخی متحدان منطقه‌ای نقش پررنگی ایفا نموده است. ازاین‌رو، نگرش ایشان با مرکز قرار دادن اسلام شیعی در دل جامعه ایرانی، تفسیری کاملاً سیاسی از حکومت مبتنی بر شریعت اسلام است که در نقطه مقابل منفعت‌گرایی آمریکا قرار دارد و با برجسته کردن حاکمیت الهی (ساداتی نژاد و ترکارانی، 1393: 64)، مبانی فکری شیعه همچون فرهنگ عاشورایی، امید به مهدویت، ظلم‌ستیزی و عدالت‌طلبی را پیام انقلاب اسلامی قرار داده است. دیدگاه‌های ایشان جدا از رویدادهای تاریخی، ایدئولوژی سیاسی، مقاومت فرهنگی و باورهای مذهبی نیست. چارچوب نظری روبینشتاین و اسمیت موضوعات کلیدی مانند ضدامپریالیسم، مقاومت فرهنگی و حاکمیت سیاسی را برجسته می‌کند که با دیدگاه‌های رهبری همسو هستند. مذهب تشیع با تأکید بر ارزش‌های اسلامی و مقاومت در برابر سلطه فرهنگی غرب، مبنای اخلاقی و ایدئولوژیکی برای دیدگاه‌های رهبری فراهم می‌کند. دیدگاه‌های ایشان به تنش‌های دیپلماتیک ادامه‌دار کمک کرده و سیاست‌ها و اتحادهای منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار داده است. آمریکا به‌عنوان یک کشور مسلط جهانی در مقام ناقض حقوق کشورهای غرب آسیا و به‌ویژه ایران و همین‌طور رویدادهایی مانند جنگ ایران و عراق و تحریم‌های آمریکا به‌طور قابل‌توجهی موضع ضدآمریکایی جمهوری اسلامی ایران را شکل داده است.

جدول 1. تحلیل اندیشه مقام معظم رهبری در نگرش به مسئله آمریکا (مبتنی بر نظریه روبینشتاین و اسمیت)

نتیجه‌‌گیری

امروزه با سیاست‌های مداخله جویان آمریکا در مناطق مختلف جهان، ضدآمریکایی بودن به‌عنوان یک پدیده چندوجهی مدنظر افراد با گرایش‌های سیاسی و مذهبی مختلف قرار گرفته است، اما در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری فراتر از یک واکنش ساده، نشان‌دهنده اهمیت حکومت انقلابی با ماهیت متضاد با ماهیت آمریکایی و کنش سیاسی آمریکا در جهت نفوذ سیاسی و مداخله‌گری قابل‌مشاهده است. حاکم شدن نگرش منفی و بدبینانه در اندیشه مقام معظم رهبری ناشی از نگاه هستی شناسانه ایشان علیه ایالات‌متحده است. این نوع نگاه ایشان، ناشی از اقدامات و رفتارهای مداخله‌جویانه آمریکا علیه ملت‌ها و دولت‌های مختلف به‌ویژه علیه جهان اسلام است. در چهارچوب آمریکاستیزی مسئله‌محور، نوع نگاه مقام معظم رهبری متأثر از تهدیدات و تحریم‌های آمریکا و نقض حاکمیت و استقلال ملی ایران است. در چهارچوب آمریکاستیزی ایدئولوژیک، نوع نگاه مقام معظم رهبری متأثر از سیاست‌های آمریکا به‌عنوان محور شرارت و استکبار جهانی است. در چهارچوب آمریکاستیزی ابزاری، نوع نگاه مقام معظم رهبری مبتنی بر واقع‌گرایی ایشان در مقابله با آمریکا و عدم استفاده ابزاری از دشمنی با آن است. در چهارچوب آمریکاستیزی انقلابی، نوع نگاه مقام معظم رهبری مبتنی بر مبارزه با استکبار به‌عنوان یکی از اصول انقلاب اسلامی است. یافته‌های این پژوهش حاکی است که شالوده آمریکاستیزی در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری بیش از هر چیز به آموزه‌‌های بنیادین اسلام شیعی و گونه‌های انقلابی و اقدامات علیه ایران بازمی‌گردد. از زمان انقلاب اسلامی، ایشان رویکرد مقابله با آمریکا را پذیرفته و به بخشی از هویت جمهوری اسلامی تبدیل کرده‌اند. رهبری همواره در بیانات خود بر جنبه استکبارستیزانه آمریکا و ایستار مقاومت و تأکید بر حاکمیت و استقلال سیاسی تأکید کرده و اظهار داشته‌اند که آمریکا تنها با دولت جمهوری اسلامی مشکل ندارد، بلکه با روحیه ضدآمریکایی مردم مشکل دارد. منفعت‌طلبی، به دست آوردن سلطه جهانی، عقب نگه داشتن مستضعفان از رشد واقعی، غارت ذخایر اقتصادی و فرهنگی مستضعفان از اهداف و ویژگی‌های آمریکا است که نوع نگاه مقام معظم رهبری را صورت‌بندی می‌کند. بنابراین ضدآمریکایی بودن در اندیشه مقام‌معظم‌رهبری از ماهیت انقلابی نظام اسلامی که استکبارستیز و عدالت‌خواه است برمی‌خیزد بر دفاع از حاکمیت و منافع ملی و مسئله محوری آمریکا تمرکز دارد. ازاین‌رو، امروزه مصداق تام و تمام امپریالیسم، دولت ایالات‌متحده است‌ که وجه هویتی تقابل با آمریکا را صورت‌بندی می‌نماید. در واقع، ماهیت انقلابی حکومت ایران و سیاست‌ها و رفتار مداخله‌جویانه آمریکا که برگرفته از چارچوب نظری روبینشتاین و اسمیت است؛ منتج به مفاهیم کلیدی ضد امپریالیسم، مقاومت فرهنگی و حاکمیت سیاسی در اندیشه ایشان شده است. این دستاوردها می‌تواند مورداستفاده سایر محققان و راهگشایی برای اتخاذ سیاست خارجی باشد. محققان می‌توانند از داده‌های این پژوهش برای کاربردی‌تر نمودن پژوهش‌های خود و استفاده از نگاه مقام رهبری جهت تدوین سیاست‌ها استفاده نمایند.

فهرست منابع

ازغندی، علیرضا. (1394). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران  (چارچوب‌‌ها و جهت‌‌گیری‌‌ها)، چاپ سوم، تهران، نشر قومس.

اسناد لانه جاسوسی آمریکا. (1390). (دوره یازده‌جلدی) کتاب نهم، چاپ نهم، تهران، انتشارات مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

ترابی، قاسم؛ رضایی، علیرضا. (1390). فرهنگ راهبردی جمهوری اسلامی ایران: زمینه‌‌های ایجابی، شاخص‌‌های اساسی. فصلنامه مطالعات راهبردی، 14(54)، 162-135.

حاجی ناصری، سعید؛ انوریان اصل، حامد. (1400). مبارزه با آمریکاگرایی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 10(3)، 169-147.

دهقانی‌‌فیروزآبادی، سیدجلال. (1394). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. چاپ ششم، تهران؛ انتشارات سمت.

ساداتی نژاد، سیدمهدی؛ ترکارانی، افشین. (1393). مناقشه انقلاب اسلامی و آمریکا در مباحث حقوق بشر بر اساس رهیافت رئالیسم و سازه‌انگاری. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 3(4)، 69-51.

سپهری، یدالله. (1402). افول قدرت آمریکا در اندیشه دفاعی امام خامنه‌ای. پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 12 (3)، 71-55.

سیدمحسنی، سیدمهدی. (1401). نظریه افول آمریکا از نگاه آیت الله خامنه ای. مطالعات راهبردی آمریکا، 2 (6): 41-25.

عابدی گناباد، رضا؛ دانشور محمدزادگان، فاطمه؛ میری کلاه‌کج، فاطمه. (1400). چیستی آمریکاستیزی، چرایی و چگونگی آن در جمهوری اسلامی ایران. مطالعات راهبردی آمریکا، 1(3)، 113-85.

عباس‌زاده، معصومه. (1397). بررسی آیات استکبارستیزی در سخنان امام خمینی (ره) و رهبری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون قرائت تهران.

عبداللهی‌‌نژاد، سیدشمس‌‌الدین؛ متقی، ابراهیم. (1398). واکاوی اندیشه مقاومت جمهوری اسلامی ایران در برابر ایالات‌متحده آمریکا. رهیافت انقلاب اسلامی، 13(46)، 22-3.

فتح، زیگرید. (1398).  آمریکاستیزی در جهان اسلام. ترجمه حسن سعیدکلاهی و احمد تقی‌‌زاده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

فرهنگ زاد، علیرضا؛ خجسته، حسن؛ نصراللهی، اکبر؛ بنی‌هاشمی، سیدمحسن؛ و مقدم فر، حمیدرضا. (1403). تحلیل تِماتیک منطقِ مقاومت و ایستادگی در اندیشه مقام معظم رهبری. مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، 7 (23): 180-155.

قربانی، مصطفی؛ پروانه، محمود. (1395). گفتمان ماندگاری انقلاب در آرای مقام‌معظم‌رهبری. دوفصلنامه اندیشنامه ولایت، 2(3)، 112-99.

قنبرلو، عبدالله. (1387). اسرائیل و استمرار تنش‌‌ها میان ایران و آمریکا. مطالعات راهبردی، 11(39)، 163-135.

قنبرلو، عبدالله. (1396). ریشه‌‌های بازتولید مخاصمه ایران و آمریکا پس از توافق هسته‌‌ای. جستارهای سیاسی معاصر، 8(24)، 72-49.

کوهن، رابرت؛ کاتزنشتاین، پیتر. (1395). ضدیت با آمریکاگرایی در سیاست جهان. مترجم حسن‌ سعیدکلاهی، تهران، انتشارات سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

کیوان‌‌حسینی، سیداصغر؛ جمعه‌‌زاده، راحله. (1390). آمریکاستیزی در جهان اسلام، شالوده نظری و روند تحول. مجله راهبرد دفاعی، 9 (32)، 202-173.

گریفیتس، مارتین. (1394). هشت مقاله درباره‌ آمریکاستیزی. ترجمه محمدشمس‌‌الدین عبداللهی، تهران، انتشارات علم.

محمدمیرزائی، حسن؛ پیرانی، شهره؛ و نادری، مهدی. (1401). تبیین افول آمریکا از منظر امام خامنه ای. آفاق امنیت، 15 (56)، 43-11.

محمدی، منوچهر. (1387).  آمریکا در نگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای. چاپ چهارم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

محمدی، منوچهر. (1394). مدیریت بحران در جمهوری اسلامی ایران: بحران‌های سیاسی و اجتماعی. قم: دفتر نشر معارف.

منشی زادگان، آرش؛ داودی، علی‌اصغر؛ گازرانی، سعید. (1401). تحلیل گفتمانی استکبارستیزی در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای از منظر پساساختارگرایی. مطالعات راهبردی بسیج، 25(94)، 181-153.

میلانی، محسن. (1385). شکل‌‌گیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی. چاپ چهارم، تهران، انتشارات گام نو.

نوربخش، محمدحسین. (1398). آمریکاستیزی در ایران انقلابی: زمینه‌‌ها و علت‌‌ها و تأثیر آن بر سیر تحولات انقلاب اسلامی 1360-1357. دانشگاه شهید بهشتی، رشته علوم سیاسی گرایش علوم‌ سیاسی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد.

نوری، علیرضا. (1387). تحولات مفهوم آمریکاستیزی در سیاست خارجی روسیه با تأکید بر سیاست خارجی پوتین. فصلنامه مطالعات راهبردی، 11(42)، 876-853.

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1368). بیانات در دیدار روحانیون، مسئولان و گروهی از اقشار مختلف مردم. قابل‌ دسترسی در:

 http://nahadrey.ir/index.jsp?fkeyid=&siteid=36&pageid=73029&p=1&showitem=164

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1370). بیانات در دیدار جمعی از دانش‌آموزان و دانشجویان. قابل‌دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2508

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1374). بیانات در دیدار دانش آموزان و دانشجویان. قبل دسترسی در: http://nahadrey.ir/index.jsp?pageid=73029&p=1&showitem=586  

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی (1375). بیانات در دیدار جمعی از دانشجویان و دانش‌‌آموزان. قابل‌دسترس در: http://farsi.khamenei.ir/speech content?id=2817

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی (1378). بیانات در دیدار «رابرت موگابه» رئیس‌جمهور زیمبابوه. قابل‌دسترسی در: https://www.leader.ir/fa/content/1750/leader.ir

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی (1383). بیانات در پانزدهمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره). قابل‌دسترسی در:  http://farsi.khamenei ir/speech -content ?id=3233

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1392). بیانات در دیدار پنجاه‌هزار فرمانده بسیج سراسر کشور. قابل‌دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=24547

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1395). دیدار مقام‌معظم‌رهبری با دانش آموزان و دانشجویان. قابل‌دسترس در: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34815

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1397). بیانات در دیدار وزیر و مسئولان وزارت امور خارجه. قابل‌دسترسی در: tabnak.ir/003dqC

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1397). بیانات در دیدار مردم قم. قابل‌دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=40156

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1398). بیانات در جمع مردم مشهد و زائران امام رضا علیه‌‌السلام. قابل‌دسترسی در: https://www.mizanonline.com/fa/news/504723

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1398). بیانات در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه امام‌حسین(ع). قابل‌دسترسی در: http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=43767

بیانات آیت‌الله خامنه‌ای. (1389). در دیدار اعضای بسیجی هیأت علمی دانشگاه‌ها. https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=9640

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1392). در دیدار پنجاه‌هزار فرمانده بسیج سراسر کشور در مصلای امام خمینی. 29/08/1392. www.leader.ir/ id=11295

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1397). در دیدار هزاران نفر از قشرهای مردم از استان‌های مختلف. isna.ir/xd3wmH

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1397). در مراسم دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه امام حسین (ع).

آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، سیدعلی. (1392). پیام نوروزی آیت‌الله خامنه‌ای به مناسبت آغاز سال ۱۳۹2. https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22212

Asadzade, P. (2019). Faith or Ideology? Religiosity, Political Islam, and Anti-Americanism in Iran. JournalofGlobalSecurityStudies, 19 (5): 1–15.

Blaydes, L., DrewA, L. (2012). EliteCompetition, Religiosity, and Anti-Americanism in the Islamic World. American Political Science Review, 106 (2): 225–43.

Delavande, A., Zafar, B. (2018). Information and anti-American attitudes. Journal of Economic Behavior & Organization, 149 (18): 1-31.

Fabbrini, S. (2014). Anti-Americanism and US Foreign Policy: Which Correlation. Published in International Politics, 47 (6): 557-573.

Helms, L. (2021). Introduction: The nature of political opposition in contemporary electoral democracies and autocracies. Eur Polit Sci, 20 (1): 569–579.

Herbst, P. (2003). Talking terrorism: a dictionary of the loaded language of political violence. Greenwood Publishing Group.

James, B. (1988). The Eagle and the Lion: The Tragedy of American-Iranian Relations. New Haven: Yale University Press.

Johnson, B. (2009). What has Ayatollah Khamenei of Iran got against little old Britain. The Daily Telegraph, London.

Joseph, S.M. (2011). Revolutionary iran and the united states. low intensify conflict in the Persian gulf.

Keohane, R., & Katzenstein, P. (2007). The political consequences of anti-americanisn, Anti-americanisms in world politics. Cornell university press, Ithaca.

Krueger, A. (2009). Attitudes and action: public opinion and the occurrence of international terrorism. Princeton University, Department of Economics, Center for Economic Policy.

Lynch, M. (2007). Anti-Americanism in the Arab World. In Anti-Americanisms in World Politics, edited by Peter Katzenstein and Robert Keohane, London: Cornell University Press.

Markovits, A.S. (2011). European Anti-Americanism (and Anti-Semitism): Ever Present Though Always Denied. Center for European Studies Working Paper Series, 1 (4): 1-27.

O'connor, B. (2007). Introduction: Causes and Sources of Anti- Americanism. In O'connor, Brendon, Anti-Americanism; History, Causes and Themes, Oxford, Green Wood World Publishing.

Rangel, C. (1976). The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States. New York: Harcourt Brace Jovanovich.

Roger, P. (2005). The American Enemy: The History of French Anti-Americanism. University of Chicago Press.

Rubinstein, A.Z., Smith, D.E. (1985 a). AntiAmericanism in the Third World. New York: Praeger.

Rubinstein, A.Z., Smith, D.E. (1985 b). Anti-Americanism in the Third World: Implications for U.S. Foreign Policy (Foreign Policy Research Institute Foreign Policy Issues Ser).English, the University of Michigan.

Rubinstein, A.Z., Smith, D.E. (1988). AntiAmericanism in the Third World. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 497 (1): 35–45.

Stanley, W. (2006). The Strategic Culture of the Islamic Republic of Iran. at:  www.fas.org/irp/agency/dod/dtra/iran.pdf.

***

[1] نویسنده مسئول: پژوهشگر سیاسی و دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

[2]. استادیار، گروه تاریخ و معارف انقلاب اسلامی، دانشگاه جامع امام حسین(ع)، تهران، ایران

[3]. پژوهشگر سیاسی و کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه پیام نور قوچان                                                                                        akbarpourali1370@gmail.com

[4]. Anti-Americanism

[5]. Brandon O'Connor

[6]. Rubinstein & Smith

[7]. Manuel Antonio Noriega Moreno

[8] Axis of Evil

[9] Great Satan