رابطه رضایت زناشویی با ذهن آگاهی در زوجین: نقش میانجی نظریه ذهن

رابطه رضایت زناشویی با ذهن آگاهی در زوجین: نقش میانجی نظریه ذهن

طاهره فضائلی^[1] | حسن حیدری ^[2] | رحیم حمیدی‌پور^[3]  

چکیده

دیدگاه‌های نظری جدید شروع به تغییر مطالعه ویژگی‌های ذهن آگاهی فراتر از فرآیندهای فردی به روابط عاشقانه بین فردی کرده‌اند. دوام این اهداف ممکن است مشروط به این فرض اساسی باشد که ذهن آگاهی با ویژگی‌های بالاتر با نتایج مفیدی مانند رضایت از رابطه مرتبط است. این پژوهش باهدف تدوین مدل رضایت زناشویی بر اساس ذهن آگاهی با نقش میانجیگری نظریه ذهن در زوجین انجام شد. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بود. نمونه شامل 500 نفر (250 زوج) از زوج‌های شاغل شهر تهران در سال 1401 بود که با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای نسبتی (ادارات) انتخاب شدند. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه‌های رضایت زناشویی (انریچ، 1989) ، ذهن آگاهی (فرایبرک، 2006) و نظریه ذهن (کوهن، 2001) گردآوری شد. برای تحلیل داده‌ها از مدل یابی معادلات ساختاری، تحلیل رگرسیون چند متغیری و تحلیل واریانس استفاده شد. پردازش اطلاعات و بررسی فرضیه‌ها با استفاده از  نرم‌افزارهای SPSS_V25 و AMOS_V26 صورت گرفت. نتایج به‌دست‌آمده از مدل یابی معادلات ساختاری حاکی از رابطه مستقیم و معنادار ذهن آگاهی با نظریه ذهن (001/0=p، 350/0= ) ، ذهن آگاهی با رضایت زناشویی (001/0>p، 710/0= )، نظریه ذهن با رضایت زناشویی (001/0>p، 451/0= ) بود. همچنین نتایجشان داد که نظریه ذهن در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت زناشویی زوجین نقش میانجی ایفا می‌کند (001/0>p، 107/0= ). ذهن آگاهی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم با میانجی نظریه ذهن با رضایت زناشویی زوجین رابطه دارد. ازاین‌رو برنامه‌ریزی جهت افزایش میزان ذهن آگاهی و نظریه ذهن زوجین می‌تواند رضایت آنان از زندگی زناشویی را افزایش داده و ساختار خانواده را بهبود بخشد.

کلیدواژه‌‌ها: ذهن آگاهی، رضایت زناشویی، نظریه ذهن، زوجین.

مقدمه

تخمین زده شده است که بیش از 90 درصد از جمعیت جهان حداقل یک بار ازدواج خواهند کرد. رضایت زناشویی^[4] و عوامل تعیین کننده آن همیشه مورد توجه دانشمندان علوم اجتماعی در سطح جهان است (بلال و رسول^[5]، 2020). تغییر روابط بین اعضای خانواده، سبب بروز مسائل مختلفی می‌شود که زندگی کاری و خانوادگی را تحت تأثیر قرار می‌‌دهد (وحدانی و همکاران، 1399). یکی از مسائل مهم مرتبط بازندگی خانوادگی که از اشتغال زوجین تأثیر می‌‌پذیرد، رضایت زناشویی است(چیلک^[6] و همکاران، 2022). الیس^[7] رضایت زناشویی را حالتی از رضایت، رضایت و لذتی تعریف می‌کند که هر یک از اعضای یک زوج متاهل با در نظر گرفتن تمام جنبه‌های زندگی مشترکشان به طور متقابل از آن لذت می‌برند (بلال و رسول، 2020). رضایت زناشویی، میزان لذت تجربه شدۀ زن و شوهر و احساس عینی از خشنودی در تمام جنبه‌‌های رابطه زناشویی است(خزری، حسن و نوردین،2020). رضایت زناشویی^[8] مؤلفه‌ای است شخصی که توسط هر یک از زوجین و با توجه به دیدگاه‌‌های خود فرد در مورد رضایت خود از شریک جنسی گزارش می‌‌گردد (کارپورال^[9] و همکاران، 2018) و این مؤلفه تحت تأثیر روابط شخصی، حل تعارضات، مدیریت مشکلات مالی، روابط جنسی قرار دارد (زارع^[10] شاه‌آبادی و همکاران، 2019). به‌عبارت‌دیگر رضایت زناشویی تعادل منطقی بین نیازهای مادی و معنوی زوجین و پیوند صمیمانه توأم با تفاهم و درک متقابل است. کوچار و شارما^[11] (2015) معتقدند که رضایت‌مندی از رابطه زناشویی ارزیابی کلی رابطه عاشقانه کنونی فرد بوده و می‌تواند منعکس‌کنندۀ میزان شادکامی آنان و احساس مطلوب زوجین از رابطه زناشویی‌شان باشد.

داشتن یک ازدواج رضایت‌بخش منجر به انعطاف‌‌پذیری بیشتر در مدیریت فشارهای زندگی، کاهش خطر آسیب‌‌‌‌های روانی، سازگاری بهتر، طول عمر بیشتر (ویزمن و همکاران^[12]، 2018) و مشکلات سلامت روان کمتر می‌‌شود (ویزمن و همکاران، 2021). همچنین رضایت زناشویی پیش‌بینی‌‌کننده‌‌ی خوبی برای بهزیستی و کیفیت زندگی در بزرگ‌سالی بعدی است (نونز ^[13]و همکاران، 2022).

به نظر می‌رسد که رضایت زناشویی با پایداری واحد خانواده و  همچنین کیفیت زندگی رابطه داشته باشد، و این در حالی است که نارضایتی از رابطه زوجی می‌تواند به اضطراب و حتی انحلال واحد خانواده بیانجامد (ویزمن و همکاران، 2021). پژوهش‌های زیادی این موضوع را تائید کرده‌اند که روابط رضایت‌بخش بین زوجین، سلامت جسمانی و روان‌شناختی آنان را بهبود می‌بخشد(کارپورال و همکاران، 2018).

پیش‌بینی رضایت زناشویی با تعیین کردن عواملی که بر کیفیت تعاملات زوجین و روابط آنان اثرگذار است، یکی از اهداف اصلی پژوهش در زمینه روابط بین زوجین است (چارنیا و ایکس، 2007). بر اساس پژوهش‌های انجام‌شده، عواملی نظیر مهارت‌های هیجانی زوجین (میرگاین و کوردووا، 2007)، باورهای غیرمنطقی در تعاملات زوجی (استاکرت و بورسیک، 2003)، متغیرهای زیستی، شناختی و هیجانی(بلاک و همکاران^[14]، 2014) و ذهن آگاهی (ایرینگ و همکاران^[15]، 2021) با رضایت زناشویی رابطه دارند.

بر اساس نظریه‌های خانواده‌درمانی شناختی مشکلات خانوادگی و زوجی برگرفته از عوامل شناختی و همچنین تبادلات رفتاری ناکارآمد بین زوجین مانند، نارسایی ارتباطات یا مهارت‌های حل مسئله است (محمودپور و همکاران، 1399). بورپی و لانگر (2005) معتقدند که بین ذهن آگاهی و رضایت زناشویی، رابطه معنادار و مستقیم وجود دارد.

یکی از راه‌هایی که می‌توان عملکرد و درک فرد را در روابط زناشویی افزایش داد ذهن آگاهی^[16] است (برادی^[17] و همکاران، 2020). ذهن آگاهی، توجه به شیوه‌ای خاص، در زمان حال، بدون داوری و معطوف به هدف تعریف‌شده است (گلدبرگ^[18] و همکاران، 2022). در ذهن آگاهی افراد ترغیب می‌شوند به تجربه‌های درونی خود مانند افکار، احساسات و حس‌های بدنی در هرلحظه توجه کنند (کبات زین^[19]، 1994؛ لینهان^[20]، 1993). به‌عبارت‌دیگر، ذهن آگاهی احساسی متعادل از آگاهی و فاقد قضاوت است که کمک می‌کند پدیده‌های فیزیکی و هیجانات به‌صورت واضح و همان‌گونه که اتفاق می‌افتند، دیده شوند. مزایای ذهن آگاهی از طریق تأثیرات غیرمستقیم قوی بر سایر متغیرهای مرتبط با رابطه ناشی می‌شود (کارمانس^[21] و همکاران 2017). این نشان می‌دهد که مزایای توجه به ویژگی‌های ذهن آگاهی احتمالاً غیرمستقیم و از طریق سایر اثرات مفید است. به‌عنوان‌مثال، در ارزیابی کارسون^[22] و همکاران (2007) از یک مداخله در رابطه با ذهن آگاهی، آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مزایای این برنامه در درجه اول به دلیل مشارکت مشترک زوجین در فعالیت‌ها هست.

در طول رابطه زناشویی، نحوه مقابله زن و شوهر با احساساتشان، از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. رویکرد ذهن و فراشناخت علاوه بر فرایندهای شناختی بر روی احساسات افراد نیز متمرکز است و این امر یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار برافزایش کیفیت روابط بین زوجین در زندگی زناشویی است (بورپی و لانگر^[23]، 2005).

ذهن آگاهی به افزایش توانایی افراد در خودآگاهی و پذیرش خود کمک می‌کند. ذهن آگاهی به افراد کمک می‌کند از کارکرد ذهن در دنیای گذشته و آینده و از فعالیت‌های روزانه‌شان آگاه شوند. ذهن آگاهی با ایجاد آگاهی لحظه‌به‌لحظه در افراد نسبت به افکار، احساسات و حالت‌های جسمانی، به آنان کمک می‌کند بتوانند بر افکار و احساسات و جسم‌شان کنترل یابند و از ذهن متمرکز بر افکار خود آیند مبتنی برگذشته و آینده رها شوند (برادی^[24] و همکاران، 2020).به کمک ذهن آگاهی، فرد نسبت به فعالیت‌های روزانه و کارکرد اتوماتیک ذهن در دنیای گذشته و آینده آگاهی یافته و از طریق آگاهی لحظه‌به‌لحظه از افکار، احساسات و حالت‌های جسمانی، بر آن‌ها کنترل پیدا می‌کند و از ذهن روزمره و متمرکز بر افکار اتوماتیک متمرکز برگذشته و آینده رها می‌شود (سگال^[25] و همکاران، 2012). در ذهن آگاهی بیشترین تلاش جهت جلوگیری از فرآیند نشخوار ذهنی در حل مشکل است، چراکه این چرخه، تأثیر ناخوشایند دائمی فراوانی بر افراد دارد(کرین^[26]، 2009).

افرادی که ذهن آگاهی بالاتری دارند، از فعالیت‌‌های روزانه‌شان خودآگاهی بالاتری دارند و با خصوصیات خودکار ذهنشان (برای مثال رفتن از زمان حال و درگیرشدن درگذشته و آینده،  داشتن دیدگاه قضاوت گونه به پدیده‌‌های تغییرپذیر درونی و بیرونی) آشنایی پیدا می‌‌کنند و آگاهی لحظه‌به‌لحظه را در خود رشد می‌‌دهند(سگال و همکاران، 2012). ذهن آگاهی روش کشف رضایت و آرامش از عمق وجود و آمیختن آن با زندگی روزمره را به افراد می‌آموزد و کمک می‌کند که این را به سبک زندگی‌شان تبدیل کنند و به افراد می‌آموزد که به‌تدریج خود را از اضطراب، نگرانی، افسردگی، خستگی و نارضایتی نجات دهند (گروسمن و همکاران^[27]،2014). ذهن آگاهی می‌تواند سبب شود افراد نسبت به احساسات و افکار دشوار آگاه‌تر شده و با کاهش استرس سلامتی آنان ارتقا یابد ( براین^[28] و همکاران، 2007).

یافته‌‌هایی وجود دارد که نشان می‌‌دهد ذهن آگاهی علاوه بر تأثیرات مستقیم به‌صورت غیرمستقیم و دخالت متغیرهای میانجی بر رضایت زناشویی تأثیرگذار است (جهانیان و سپهری شاملو، 1396، خرم‌آبادی و همکاران، 1397).

یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در کیفیت و رضایت در رابطه زناشویی، تمرکز رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی بر عواطف و احساسات در کنار فرآیندهای شناختی است (واتر و اسچوردر^[29]،2015). بر اساس تحقیقات انجام‌شده کارکردهای اجرایی و ذهن آگاهی از عواملی است که می‌تواند بر رضایت زناشویی تأثیر بگذارد (محمودپور و همکاران، 1399). از سویی بررسی‌‌های انجام‌شده نشان داده است که نظریه ذهن^[30] از دیگر مؤلفه‌هایی است که با مؤلفه‌های ذهن آگاهی و رضایت زناشویی ارتباط دارد؛ برای مثال نتایج جکسون^[31] و همکاران (2022) نشان داد که نظریه ذهن با توانایی اجتماعی زوجین در روابط بین‌‌فردی و عاشقانه رابطه دارد. در همین راستا دوسولت و همکاران^[32] (2020) دریافتند که تمرین‌ها و مداخلات مبتنی بر نظریه ذهن یک فن مفید برای کاهش مشکلات جنسی/ رابطه‌ای و ارتقای کیفیت زندگی در بین زوجین هستند. یافته‌‌های اصغری و همکاران (1401) نیز حاکی از اثربخشی تمرینات ذهن آگاهی بر نظریه ذهن در دختران بود.

نظریه ذهن، حالت‌‌های ذهنی، اعتقادات، نیات، امیال، ادعاها و دانش نسبت به خود و دیگران است و همچنین درک این مطلب که دیگران می‌‌توانند اعتقادات و نیاتی متفاوت از ما داشته باشند (راکوکزی^[33]، 2022). نظریه‌‌ی ذهن دو مؤلفه‌‌ی اجتماعی-  ادراکی^[34]و اجتماعی – شناختی دارد. مؤلفۀ اجتماعی - ادراکی به توانایی افراد در درک حالت ذهنی دیگران با استفاده از علائمی همچون زبان بدن و حرکات چهره اشاره دارد. مؤلفه‌‌ اجتماعی- شناختی^[35] نظریه‌‌ ذهن به توانایی افراد در استدلال درباره‌‌ی محتوای حالات ذهنی دیگران می‌پردازد. افراد می‌توانند با استفاده از این استدلال‌‌ها فعالیت دیگران را پیش‌‌بینی کنند (مینهارت-اینجاک و همکاران^[36]، 2018). ادبیات پژوهشی مربوط، نشان‌دهنده اهمیت داشتن توانایی نظریه ذهن برای انجام فعالیت‌های اجتماعی روزمره است (آچیم^[37] و همکاران، 2022، چیو^[38] و همکاران، 2022).

تمام انسان‌ها ازجمله زوجین برای برقراری ارتباط و درک بهتر رفتارها، نیازمند پی بردن به حالت ذهنی یکدیگر هستند و این درک روزمره از حالات ذهنی دیگران به‌وسیله نظریه ذهن^[39] انجام می‌گیرد (زونهامر^[40] و همکاران، 2015). درواقع تعامل زوجی با یکدیگر مستلزم درک این مطلب است که شناخت و دانش شخصی نسبت به جهان، متفاوت از محتوای ذهنی شخص دیگری هست و به دلیل این‌که این تفسیرها و برداشت‌های ذهنی متفاوت زوجین منجر به بروز رفتارهای مختلفی در تعاملات آن‌ها با دیگران می‌شود؛ در نظر گرفتن نظریه ذهن به‌عنوان متغیر میانجی به‌منظور درک و پیش‌بینی بهتر رفتارهای خود و دیگران، هم ازنظر شخصی و هم ازنظر اجتماعی اهمیت فراوانی دارد (لانیون و گلدشتاین^[41]، 1997؛ نقل از پورمیرزایی و همکاران، 1396). بااین‌حال، تحقیقات ذهن آگاهی عمدتاً بر روی افراد متمرکزشده است و اثرات بین فردی ادعاشده تنها به‌صورت تجربی موردمطالعه قرارگرفته است. زیرمجموعه‌ای از این مطالعات بر روابط عاشقانه زوجین متمرکزشده است. ذهن آگاهی با دل‌بستگی ایمن در روابط عاشقانه (ساودرا ^[42]و همکاران، 2010)، رضایت جنسی بالاتر (خادوما^[43] و همکاران، 2015) و پاسخ‌های استرس عاطفی کمتر در طول تعارضات رابطه مرتبط است (بارنز^[44] و همکاران، 2010). طبق آمار رسمی در ایران 20 درصد ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شود و ایران ازنظر نسبت طلاق به ازدواج، رتبه چهارم را در بین تمام کشورهای دنیا دارد (دریا و همکاران، 1399). همچنین بر اساس آمار و اطلاعات ثبت‌احوال کشـور (1401)، در بهار سال ۱۴۰۱ در کل کشور ۱۴۲ هزار و ۲۹۸ ازدواج و ۴۴ هزار و ۱۵۹ طلاق به ثبت رسیده است. جامعـه ایرانی در دهه‌های اخیر علی‌رغم تمام برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و سیاست‌‌گذاری‌‌های اجتماعی به‌سوی افزایش روزافزون آمار طلاق در حال حرکت است. تعارضات بین زوجین  چه منجر به طلاق شود و چه منجر به کشمکش‌ها و مشاجرات دائمی بین زن و شوهر ، آثار روانی – اجتماعی نامطلوبی برای زن و شوهر و فرزندان به بار می‌آورد.

مطابق با ادبیات، می‌توان دریافت که ذهن آگاهی بر بهبود مهارت‌های شناختی مرتبط با نظریه ذهن تأثیر مثبت دارد. چندین مطالعه همبستگی مثبتی را بین نظریه ذهن و ذهن آگاهی نشان داده‌اند (چینگ^[45] و همکاران، 2019). با این حال، هیچ مطالعه ای یافت نشد که نقش واسطه ای نظریه ذهن را در رابطه بین رضایت زناشویی و ذهن آگاهی بررسی کند. نقش میانجی مربوط به مکانیزمی است که بر رابطه بین دو متغیر تأثیر می‌گذارد. در تحلیل میانجیگری، تأثیر علی میانجی با تمرکز بر «چگونه» این تأثیر می‌تواند رخ دهد بررسی می‌شود. با توجه به یافته‌های موجود در ادبیات، می‌توان ادعا کرد که نظریه ذهن مکانیسمی است که می‌تواند نقش میانجی در رابطه بین رضایت زناشویی و ذهن آگاهی داشته باشد (بارون کوهن و‌هامر^[46]، 2001). افزایش یا کاهش توجه و آگاهی از افکار، عواطف و احساسات می‌تواند بر این رابطه تأثیر بگذارد. مطالعاتی نیز در ادبیات وجود دارد که در آنها روابط بین نظریه ذهن و اختلالات بیرونی (شارپ^[47]، 2008)، اختلالات جسمی شکل (سوبیک‌ورانا^[48] و همکاران، 2010)، اسکیزوفرنی (بورا^[49]، 2009)، و صفات مرزی (نمث^[50] و همکاران، 2018) نشان داده شده است. این یافته‌ها از این ایده حمایت می‌کند که افراد با سطح پایین نظریه ذهن در درک احساسات و مقاصد دیگران مشکل دارند. در نتیجه این افراد نمی توانند به راحتی با موقعیت‌های اجتماعی پیچیده سازگار شوند. نشانه‌های عاطفی و اجتماعی که از دیگران دریافت می‌شود به افراد کمک می‌کند تا اهداف و مقاصد دیگران را تفسیر کنند. در این راستا، شناخت هیجان به یک نقطه کلیدی در نظریه ذهن برای سازگاری با زندگی اجتماعی تبدیل می‌شود. پی بردن به روابط بین متغیرها می‌تواند موجبات طراحی راهکارهای اساسی به‌منظور بهبود و ارتقای رضایت زناشویی را فراهم سازد. از طرفی زن و شوهر در زندگی با مسائل و مشکلات گوناگونی مواجه خواهند شد و عدم حل‌وفصل به‌موقع و مطلوب این چالش‌ها سبب کاهش رضایت از رابطه زوجی و رضایت از زندگی زناشویی می‌شود. با توجه به تأثیرات غیرقابل جبران که عدم رضایت زناشویی روی ساختار خانواده و تمامی اعضای آن بر جای می‌گذارد، تدوین مدلی جهت افزایش میزان رضایت‌مندی زوجین از زندگی زناشویی، می‌تواند به ایجاد ساختار خانوادگی مطلوب و قدرتمند و جلوگیری از فروپاشی آن کمک کند. لذا پژوهش حاضر باهدف تدوین مدل رضایت زناشویی بر اساس ذهن آگاهی با میانجیگری نظریه ذهن در زوجین شاغل انجام شد. بر این اساس فرضیه‌های پژوهش عبارت‌اند از:.

1- ذهن آگاهی با رضایت زناشویی در زوجین رابطه دارد.

2- نظریه ذهن در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت زناشویی زوجین نقش میانجی دارد.

روش‌ پژوهش

پژوهش حاضر از نوع توصیفی- همبستگی است. نمونه شامل 500 نفر (250 زوج) از زوج‌های شاغل شهر تهران در سال 1401 بود که با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای نسبتی (ادارات) (آموزش‌وپرورش، برق، گاز، آب و فاضلاب، بانک‌ رفاه، تأمین اجتماعی)  انتخاب شدند. برای این منظور، ابتدا از بین مناطق 22 گانه شهر تهران به‌طور تصادفی 10 منطقه انتخاب شدند (مناطق 1، 2، 4، 8، 10، 12، 16، 19، 21 و 22). در ادامه پس از دریافت لیست افراد دارای شرایط ، به‌صورت نسبتی، تعداد هر طبقه (ادارات) محاسبه شد. کلاین (2023) پیشنهاد کرد که تعداد شرکت‌کنندگان مساوی یا بیشتر از 200 می‌تواند برای اجرای مدل‌سازی معادلات ساختاری کافی باشد. بدین ترتیب از اداره‌‌های آموزش‌وپرورش (آ.پ) 125 زوج (250 نفر) از برق، گاز و بانک هرکدام 25 زوج (50 نفر)، آب و فاضلاب (آبفا) 38 زوج (76 نفر) و تأمین اجتماعی 12 زوج (24 نفر) انتخاب شدند. ملاک‌های ورود شامل حداقل 2 سال زندگی مشترک، داشتن حداقل 25 سال سن، سواد حداقل دیپلم و توانایی پاسخگویی به پرسشنامه‌های پژوهش، عدم قصد یا اقدام به طلاق، برخورداری از سلامت‌روان‌‌شناختی به اظهار شخصی، اشتغال هر دو زوج در یک اداره بود. ملاک‌های خروج نیز شامل عدم تکمیل کامل ابزارهای پژوهش منظور شده بود.

روش اجرای پژوهش این‌گونه بود که پس از انتخاب گروه نمونه، ابتدا یک مصاحبه نیمه ساختاریافته با هرکدام از زوجین انجام شد و طی آن ضمن دریافت مشخصات جمعیت شناختی شرکت‌‌کنندگان، هدف پژوهش و ملاک‌های ورود و خروج بررسی شد و زوجینی که یکی از آنان یا هر دو شرایط ورود به پژوهش را نداشتند از گروه نمونه کنار گذاشته شدند و زوجین دیگری جایگزین آنان شدند. سپس تمامی 250 زوج به پرسشنامه رضایت زناشویی، پرسشنامه ذهن آگاهی پنج‌وجهی و پرسشنامه نظریه ذهن پاسخ دادند و داده‌ها جهت انجام تحلیل‌های آماری ثبت شد.

ابزارهای پژوهش

پرسشنامه ذهن آگاهی پنج‌وجهی^[51](FFMQ)

 این عامل توسط یک پرسشنامه خود-گزارشی 39 سؤالی اندازه‌گیری می‌شوند . پاسخ‌‌ها بر اساس مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت از هرگز =1 تا همیشه =5 نمره‌گذاری می‌شوند (‌هاسکر^[52]، 2010). سؤالات (22-12-16-5-8-13-18-23-28-34-38-3-10-14-17-25-30-35-39) به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. دامنه نمرات در این مقیاس بین 39 تا 195 هست. درمجموع 5 نمره برای 5 خرده مقیاس و یک نمره کلی به دست می‌آید. به‌طورکلی هر چه نمره بالاتر باشد، ذهن آگاهی هم بیشتر است. نمره بین  39 تا 78 نشان‌دهندۀ میزان ذهن آگاهی ضعیف  است. نمره بین 78 تا 117 نشان‌دهندۀ میزان ذهن آگاهی متعادل است و نمره بالاتر از 117 نشان‌دهندۀ میزان ذهن آگاهی قوی است. مقیاس‌های ‌پنج‌وجهی همسانی ‌درونی ‌بالایی دارند (دامنه‌آلفا از 75/0 تا 90/0‌ می‌باشد) (بایر^[53] و همکاران، 2006). احمدوند (1390) در پژوهشی ضرایب آلفای کرونباخ برای مؤلفه‌های عدم قضاوت، مشاهده، عدم واکنش و توصیف را به ترتیب 57/0، 84/0، 55/0 و 83/0 گزارش کرد. در  این پژوهش ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های فوق به ترتیب 68/0، 74/0، 86/0 و 78/0 و برای کل مقیاس برابر با 82/0 به دست آمد.

پرسشنامه نظریه ذهن

این آزمون توسط استون بارون کوهن^[54] و همکاران  (2001) به‌منظور ارزیابی نظریۀ ذهن در بزرگ‌سالان طراحی‌شده است. آزمون شامل 20 داستان کوتاه از ماجراهای معمولی زندگی است که فقط در 10 مورد از آن‌ها رفتار نادرست اتفاق می‌افتد. نحوه نمره دهی بدین‌گونه است که هر پاسخ درست در داستان‌هایی که رفتار نادرست در آن‌ها اتفاق افتاده، یک نمره در بردارد.  اگر شرکت‌کننده به اولین سؤال هر داستان پاسخ خیر بدهد سایر سؤال‌های آن داستان پرسیده نمی‌شود و به همه آن‌ها نمره صفر تعلق می‌گیرد. شیوه نمره‌گذاری داستان‌های «لغزش» بدین‌صورت است که پاسخ درست بله و پاسخ نادرست خیر هست و به ازای هر پاسخ درست یک نمره به آزمودنی تعلق می‌گیرد. در سئوالات کنترل پاسخ درست خیر و پاسخ نادرست بله  هست. نمره شرکت‌کننده در آزمون «لغزش» بین صفر تا 60 خواهد بود. بارون کوهن و همکاران (2001) پایایی بین ارزیابان را برای این آزمون 95/0 گزارش کردند. همچنین ضریب آلفای کرونباخ این آزمون در ایران برای کل آزمون 71/0 گزارش شده است. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون تشخیص لغزش 74/0 به دست آمد.

آزمون چشم‌ها یا آزمون خواندن ذهن در چشم‌ها

این آزمون توسط سیمون بارون کوهن و همکاران (2001) برای بررسی توانایی شناسایی حالت‌های هیجانی و ارزیابی نظریه ذهن عاطفی ابداع شده است. آزمون ۳6 تصویر سیاه و سفید از زنان و مردان دارد. دامنه نمره‌ها بین صفر تا 36 است. نمره بین 0 تا 22 نشان‌دهنده نظریه ذهن پایین و نمره بالاتر از 30 نشانگر نظریه ذهن بالاست. زمان پاسخدهی محدود نیست.  بارون کوهن  (۱۹۹۷) ادعا می‌کند. هیل، راترفورد (سیمون بارون کوهن، 2001) روایی همزمان این آزمون را با آزمون بازبینی شده و ذهن خوانی با استفاده از صدا،  برابر با 391/0 گزارش کردند.  هداوندخانی (1388) با استفاده از روش بازآزمون با فاصله سه هفته، ضریب همبستگی 637/0 را به دست آورد. در ضمن محقق،  پایایی آزمون چشم‌ها را با استفاده روش همسانی درونی محاسبه کرده است که ضریب آلفای به‌دست‌آمده 73/0 بود که نشان‌دهنده همسانی درونی بالای این آزمون است.

پرسشنامه رضایت زناشویی اینریچ (Enrich Marital Satisfaction Questionnaire)

این مقیاس توسط انریچ (1989) طراحی‌شده است و شامل 47 گویه است که میزان رضایت زناشویی زوجین را ارزیابی می‌کند. خرده مقیاس‌های این پرسشنامه شامل،1- تحریف آرمانی،
2- رضایت زناشویی، 3- ارتباطات،4- حل تعارض، می‌باشند. پاسخ به سئوالات این پرسشنامه به‌صورت لیکرت  پنج گزینه‌ای است که از کاملاً مخالفم = 1 تا کاملاً موافقم = 5 نمره‌گذاری می‌شود. دامنه نمره بین 47 تا 235 هست. نمره بین 47 تا 104 نشان‌دهنده رضایت زناشویی پایین، نمره بین 105 تا 179 نشان‌دهنده رضایت زناشویی متوسط و نمره بالاتر از 179 نشان‌دهنده رضایت زناشویی بالا است. اولسون و همکاران (1989) با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، همسانی درونی این آزمون را 92/0 اعلام کردند. سلیمانیان (1373) اعتبار این مقیاس را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 95/0 اعلام کرد. ضریب آلفای این آزمون برای خرده مقیاسهای رضایت زناشویی، ارتباط، حل تعارض، و تحریف آرمانی به ترتیب 83/0 ،84/0، 80/0 و 86/0 است و اعتبار بازآزمایی پرسشنامه برای خرده مقیاس‌های فوق به ترتیب92/0، 90/0، 81/0، 86/0 بوده است. ضریب آلفای این مقیاس در پژوهش آسوده ( 1398) با تعداد 365 زوج « 730 نفر » به ترتیب برابر با 68/0 ، 78/0، 62/0 و 77/0 به دست آمد. در این پژوهش ضریب آلفای کرونباخ برای خرده مقیاس‌های فوق به ترتیب 79/0، 82/0، 79/0 و 87/0 به دست آمد.

شیوه اجرای پژوهش

پس از انتخاب گروه نمونه، ابتدا یک مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با هرکدام از زوجین انجام شد و طی آن ضمن دریافت مشخصات جمعیت‌‌شناختی آزمودنی‌ها، هدف پژوهش و ملاک‌های ورود و خروج بررسی شد و زوجینی که یکی از آنان یا هر دو شرایط ورود به پژوهش را نداشتند از گروه نمونه کنار گذاشته شدند. سپس تمامی زوجین به پرسشنامه رضایت زناشویی، پرسشنامه ذهن‌آگاهی پنج‌وجهی و پرسشنامه نظریه ذهن پاسخ دادند. البته لازم به ذکر است ترتیب قرارگرفتن ابزارها در زمان تحویل به شرکت‌‌کنندگان به‌صورت تصادفی انجام گرفت تا اثر تقدم و تاخر در تکمیل کنترل شود.

تجزیه و تحلیل داده‌ها

تجزیه و تحلیل توصیفی (به‌عنوان‌مثال، میانگین، انحراف معیار، و فراوانی) و تجزیه و تحلیل اولیه (داده‌های پرت و نرمال بودن) با استفاده از نرم افزار SPSS-26 انجام شد و بررسی نقش متغیر میانجی، روش مدل یابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزار AMOS-26 برآورد شد.

یافته‌های پژوهش

جدول 1. اطلاعات جمعیت شناختی آزمودنی‌ها (فراوانی و درصد)

جدول 2. میانگین، انحراف معیار و آماره Z جهت بررسی نرمال بودن توزیع داده‌ها

نتایج جدول (2) نشان می‌‌دهد که هیچ کدام از متغیرهای پژوهش از توزیع بهنجار انحراف ندارند و  میزان کجی توزیع نمره‌‌ها در دامنه (2 و -2) و  میزان کشیدگی در دامنه (3 و 3 -) قرار دارد. بنابراین توزیع داده‌‌ها را  می‌توان بهنجار فرض کرد.برای بررسی رابطه خطی بین متغیرها از عامل تورم واریانس (VIF)، استفاده شد که مقادیر آن برای هر یک از متغیرها کوچک‌تر از 10 بودند. همچنین آماره تحمل (Tolerance)، این پژوهش تقربیا 2/0 را نشان داد. جدول (3) ماتریس همبستگی، روایی واگرا و همگرا و پایایی متغیرهای پژوهش را نشان می‌دهد.

جدول 3. ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرها، روایی واگرا، روایی همگرا و پایایی

P<0/01, p<0.05

با توجه به نتایج جدول (3)، بین ذهن آگاهی با رضایت زناشویی در سطح 01/0 رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین بین نظریه ذهن و رضایت زناشویی در سطح 01/0 رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به‌منظور بررسی روایی واگرا از آزمون فورنل لارکر استفاده شد که نتایج مجذور واریانس میانگین استخراج شده از آن برای بررسی روایی واگرا در جدول (3) گزارش شده است.             

جهت بررسی روایی واگرا (divergent validity) از دو معیار Fornell , Larcker و نسبت همبستگی‌های heterotrait – monotrait (HTMT) استفاده شده است. بر اساس معیار Fornell و Larcker، ریشه میانگین وایانس مشترک (روی قطر) متغیرها بزرگتر از ضرایب همبستگی (غیرقطری) آن‌ها بود و همچنین مقدار نسبت HTMT برای متغیرهای مدل پیشنهادی بین بازه 708/0 – 521/0 به دست آمد که از مقدار توصیه شده 85/0 پایین تر بود. بنابراین الگوی پیشنهاد شده از روایی واگرای مناسبی برخوردار است.

برای بررسی پرسش اصلی این پژوهش مبنی بر اینکه آیا مدل تبیین رضایت زناشویی با توجه ذهن آگاهی و نقش میانجی نظریه ذهن با داده‌‌های تجربی برازش دارد؟، از روش مدل یابی معادلات ساختاری و نرم‌‌افزار ایموس نسخه 26 استفاده شده است. در جدول4 مهم‌ترین شاخص‌‌های برازش گزارش شده‌‌اند.

در جدول (4) شاخص‌های برازندگی مدل برونداد ارائه شده است. شاخص‌های برازندگی شامل مجذور خی نسبی(39/1X²/df= )، شاخص نیکویی برازش (95/0GFI= )، شاخص برازش هنجار شده (95/0NFI=) ، شاخص نیکویی برازش مقایسه ای (94/0= CFI)، و جذر میانگین مجذورات خطای تقریب (03/0=  RMSEA) حاکی از برازش مطلوب مدل است. جدول 5 اثرات مربوط به مسیرهای مختلف در مدل معادلات ساختاری را نشان می‌دهد.

همان‌طور که در شکل 1 مشاهده می‌‌شود، رابطه به‌دست‌آمده، نشان‌دهندۀ اثر مستقیم و غیرمستقیم ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی است. در جدول 5 اثرات مستقیم متغیرها گزارش شده است.

شکل 1. رابطه ذهن آگاهی و رضایت زناشویی با میانجی گری نظریه ذهن در والدین شاغل

جدول 5. ضرایب مسیرهای مستقیم ذهن آگاهی و نظریه ذهن بر رضایت زناشویی

نتایج به‌دست‌آمده از مدل یابی معادلات ساختاری حاکی از تأثیر مستقیم و معنادار ذهن آگاهی بر نظریه ذهن (001/0=p، 350/0= ) ، ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی (001/0>p، 710/0= )، نظریه ذهن بر رضایت زناشویی (001/0>p، 451/0= ) بود. جهت بررسی اثر متغیر میانجی نظریه ذهن در رابطه بین ذهن آگاهی و  رضایت زناشویی، از آزمون بوت استروپ در برنامه ماکرو استفاده شد.

جدول 6. نتایج بوت استروپ بین کارکردهای اجرایی بر رضایت زناشویی با نقش میانجی نظریه ذهن

نتایج حاصل از آزمون بوت استروپ در جدول (6) نشان داد که مسیرهای غیرمستقیم ذهن آگاهی به سمت رضایت زناشویی از طریق نظریه ذهن با سطح اطمینان 95 درصد معنادار است (001/0>p). اگر حد بالا و پایین این آزمون هر دو مثبت یا هر دو منفی باشند مسیر علّی غیرمستقیم معنی‏دار خواهد بود. این قاعده در مورد ذهن آگاهی بر رضایت زناشویی با نقش میانجی نظریه ذهن صدق می‌‌کند. بنابراین می‌‌توان گفت نظریه ذهن در رابطه بین ذهن آگاهی با رضایت زناشویی زوجین نقش میانجی ایفا می‌‌کند.

مجموع مجذور همبستگی‌های چندگانه (R²) برای رضایت زناشویی 56/0 است، این نتیجه حاکی از آن است که ذهن آگاهی و نظریه ذهن در مجموع 56 درصد از واریانس رضایت زناشویی را تبیین می‌‌کنند.

بحث و نتیجه‌گیری

این پژوهش با هدف تدوین مدل رضایت زناشویی بر اساس ذهن آگاهی با نقش میانجی نظریه ذهن در زوجین انجام شد. نتایج نشان داد که مدل ارائه شده از برازش مطلوب برخوردار بود و فرضیه اول پژوهش مورد تائید قرار گرفت. همچنین نتایج  نشان داد بین ذهن آگاهی و رضایت زناشویی رابطه مثبت وجود دارد و فرضیه دوم پژوهش تائید شد. این یافته با نتایج روبرتس و همکاران^[55] (2021)‌هاروی و همکاران^[56] (2019)، رجبی و همکاران (2023) و زارع (1398) همسو است. در تبیین این یافته می‌‌توان اظهار داشت ذهن‌‌آگاهی به افراد کمک می‌کند الگوهای منفی و افکار خودکارشان را تعدیل کرده و رفتار مثبت آنان را تنظیم می‌کند و از این طریق موجب ایجاد  رضایت از رابطه زناشویی می‌‌شود. ذهن آگاهی از طریق آگاهی و هوشیاری لحظه‌به‌لحظه، مداوم و غیرارزیابانه نسبت به فرایندهای روانی به فرد امکان می‌دهد تا در ارتباط با همسر خود به توافق زناشویی بالاتری به‌صورت احساس درونی دست بابند و در نتیجه رضایت   زناشویی بیشتری را در رابطه زناشویی خود با همسر خود تجربه نمایند. افرادی که در روابط زناشویی‌‌شان دچار  یکنواختی می‌‌شوند و نمی‌توانند مشکلات جدید را بپذیرند، ممکن است دچار کشمکش و نارضایتی بیشتری شوند. اگر افراد آگاهی مناسب از طرف مقابل داشته باشند، عقاید و نظرات طرف مقابل را می‌‌پذیرند و نسبت به روابط مشترک انعطاف‌‌پذیرتر خواهند بود (رجبی و همکاران، 2023). از سویی ذهن آگاهی که زیستن در زمان حال معنی می‌شود، با ایجاد توانایی آگاه شدن از نقاط قوت و ضعف خود و زندگی مشنرک در زوجین، دل‌‌زدگی زناشویی را کاهش می‌‌دهد. این آگاهی به تعبیر بورپی و لانگر^[57](2005)، باعث به وجود آمدن یک هماهنگی مفهومی - ادراکی برای زوجین شده و آنان را قادر می‌‌سازد که زندگی مشترک و چالش‌های موجود در آن را ارزیابی و باز ارزیابی نمایند و همین موضوع در افزایش میزان رضایت از زندگی زناشویی و کیفیت روابط زوجین تأثیر بسیار بالایی دارد. درواقع افراد ذهن‌‌آگاه به دلیل اینکه از تغییر نمی ترسند، می‌توانند در زندگی زناشویی‌شان ساختاری پویا و قابل انعطاف ایجاد کنند و این ساختار پویا و خلاق از رشد تعارضات زوجی و سرد شدن روابط در درازمدت جلوگیری می‌کند و از به وجود آمدن مشکلات و تعارضات بعدی پیشگیری می‌کند. افراد ذهن‌‌آگاه توجه بالایی به نظرات همسرانشان دارند و همین موضوع مانع سردی روابط شده و در نهایت رضایت از رابطه زوجی را افزایش می‌دهد (محمودپور و همکاران، 1399). همچنین ذهن آگاهی به افراد کمک می‌کند تا دریابند که هیجانات و احساسات منفی با اینکه در طول مدت زندگی زناشویی رخ می‌دهند، اما جزء ثابت و ماندگار زندگی زناشویی نیستند، ازاین‌رو ذهن آگاهی سبب می‌شود زوجین به جای اینکه نسبت به رویدادهای منفی زندگی، پاسخ‌های غیرارادی دهند، به این رویدادها پاسخ‌هایی توأم با تأمل و تفکر را برگزینند. ازاین‌رو، ذهن آگاهی سبک جدید و تازه ای برای ارتباط اثربخش تر  با زندگی است که موجب تسکین یا تخفیف دردها و آالتیام زخمهای افراد می‌شودو به زندگی افراد غنا و معنای بیشتری می‌بخشد(وحدانی و همکاران، 1399).

 در تبیینی دیگر می‌‌توان گفت ذهن‌‌آگاهی باعث می‌شود افراد توانایی بالاتری برای مشاهده افکار و احساساتشان حس کننداز طرفی رابطه‌‌ی زناشویی خالی از افکار و احساسات نیست. بنابراین ذهن‌‌آگاهی به زوجین کمک می‌‌کند که کنترل بیشتری بر افکار و احساسات شان داشته باشند. ذهن‌‌آگاهی توانایی افراد را در گوش دادن فعالانه به همسر افزایش داده و سبب می‌شود زوجین درباره دیگری کمتر قضاوت کرده و هشیاری عاطفی و خودکنترلی در رابطه زناشویی و همچنین همدلی و مهربانی را افزایش می‌دهد، ازاین‌رو  موجبات افزایش رضایت زناشویی را فراهم می‌سازد(عرب چم چنگی و تردست، 2022).

یافته‌های دیگر پژوهش نشان داد بین ذهنیت بین فردی افراد و رضایت زناشویی رابطه مثبت وجود دارد که فرضیه سوم پژوهش را تائید کرد. به‌عبارت‌دیگر هرچه ذهن آگاهی زوجین بهبود یابد، ذهنیت بین فردی زوجین نیز بهتر خواهد شد و با افزایش ذهنیت بین فردی زوجین، رضایت زناشویی نیز افزایش می‌‌یابد. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان داد گرچه ذهن آگاهی به‌طور مثبت با رضایت زناشویی رابطه دارد، اما رابطه آن با میانجیگری ذهنیت بین فردی بر رضایت زناشویی افزایش می‌یابد. به عبارتی نظریه ذهن تعدیل‌کنندۀ رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت زناشویی است. این یافته با نتایج جیکاک و همکاران^[58] (2017 )، دادل‌‌فدر و همکاران^[59] (2016) و فاتحی و همکاران (2022)، همسو است. درواقع، نظریه‌پردازی در این زمینه نشان می‌دهد که مزایای ذهن آگاهی از طریق تأثیرات غیرمستقیم قوی بر سایر متغیرهای مرتبط با رابطه ناشی می‌شود (کارمانس^[60] و همکاران 2017). این نشان می‌دهد که مزایای توجه به ویژگی‌های ذهن آگاهی احتمالاً غیرمستقیم و از طریق سایر اثرات مفید است. به‌عنوان‌مثال، در ارزیابی کارسون^[61] و همکاران (2007) از یک مداخله در رابطه با ذهن آگاهی، آن‌ها به این نتیجه رسیدند که مزایای این برنامه در درجه اول به دلیل مشارکت مشترک زوجین در فعالیت‌های خودافزاینده ذهنی مشترک - مشارکت در این فعالیت‌ها اثر مداخله را هدایت کردند. این با نظریه کارمانس و همکارانش (2017) مطابقت دارد که بیان می‌کند که افرادی که ذهن آگاه‌تر هستند، به دلیل داشتن مجموعه‌ای از شناخت‌ها و اسناد سودمند، احتمال بیشتری برای درگیر شدن در رفتارهای رابطه خواهند داشت. در تبیین این یافته می‌‌توان عنوان کرد که ذهن‌‌آگاهی باعث می‌‌شود  که افراد بتوانند با حضور در زمان حال و عدم قضاوت، شرایط به وجود آمده در زندگی زناشویی را بپذیرند. همچنین ذهن‌‌آگاهی به افراد کمک می‌کند، تفکرات غیرمنطقی شان را بیابند و بتوانند در زندگی زناشویی‌شان آن‌ها را بی اثر کنند.این کار به زوجین کمک می‌‌کند که با شناخت و پذیرش احساسات و تعهد به انجام کار، بدون مقابله با افکار منفی و احساسات ناخوشایند از پس مشکلات به‌‌وجود آمده برآیند و نظریه ذهن خود را بهبود بخشند (آقابابا و کاشی، 2012). به نظر می‌‌رسد که افراد بعد از تسلط یافتن بر آن می‌‌توانند به گونه ای ذهن خود را کنترل کنند که در وهله اول با پذیرش شرایط موجود و در وهله دوم با عدم قضاوت و کمترین سوگیری شخصی و جهت گیری ذهنی، چالش‌های بوجود آمده در زندگی مشترک شان را مدیریت کرده و متمرکز تر شوند و همین امر سبب افزایش و ارتقای نظریه ذهن آنان می‌شود. (آقابابا و کاشی، 2019). از سوی دیگر نتایج پژوهش دادل‌‌فدر و همکاران (2018) بیانگر آن است که افرادی که فعالیت نظریه ذهن در مقابل شریک زندگی‌‌شان بیشتر است قادر به استفاده از فرآیندهای بین‌‌فردی سازگارانه در زمینه تعاملات معنی‌‌دار بین‌‌فردی هستند زیرا این فرایندهای سازگارانه مرتبط با نظریه ذهن شامل دیدگاه گیری، همدلی و اقدام نوع دوستانه، بر تعاملات بین فردی تأثیر مثبت می‌‌گذارد. همچنین ناتوانی در همدلی و صمیمیت و درک حالات ذهنی و دیدگاه‌ها و عقاید دیگران خصوصا شریک زندگی،  غالبا از ادراک دقیق و درست احساسات دیگران جلوگیری کرده و  سبب می‌شود زوجین نتوانند تغییرات بوجود آمده در حالات و احساسات همسرشان را به خوبی درک کنند. همین امر به بدفهمی و عدم ایجاد روابط صمیمانه منجر می‌شود و تصویر تغییرناپذیری از طرف مقابل در ذهن زوجین متبادر میسازد (دادل فدر و همکاران، 2018). درواقع می‌‌توان مطرح کرد که نظریه ذهن به فرد کمک می‌‌کند تا بتواند حالت‌‌های ذهنی دیگران را استنباط کند. به بهترین وجه ممکن با آن‌ها همدلی کند و با کمک دیدگاه‌گیری قضاوت آشکاری در مورد دیگری کرده و خود را در جایگاه آن قرار می‌‌دهد. این توانایی به فرد امکان می‌دهد تا پاسخی همدلانه و همراه درک دیدگاه گیری ارائه دهد که به نوبه خود به افزایش رضایت زناشویی منجر می‌‌شود (لسلی، ژرمان و پولیزی^[62]، 2005).

بدون شک هر پژوهشی دارای محدودیت‌هایی است، پژوهش حاضر نیز با محدودیت‌هایی همراه بود. جامعه و نمونه این پژوهش محدود به زوجین شاغل بود و تعمیم نتایج به سایر زوجین باید با احتیاط صورت گیرد. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود که مطالعات آتی روی زوجین عادی (شاغل و غیرشاغل) و همچنین روی زوجین شاغل با شغل آزاد انجام پذیرد تا ضمن تعمیم نتایج به تمامی زوجین، برنامه‌های مداخلاتی آموزشی و درمانی مبتنی بر مدل به دست آمده و کمک به ارتقای سطح رضایت زناشویی زوجین طراحی گردد. بنابراین پیشنهاد می‌گردد در کنار سایر خدمات درمانی و آموزشی، به‌منظور راتقا رضایت زناشویی در زوجین شاغل، مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی مورد توجه قرار گیرد که به فرد این امکان را می‌دهد ت ادر ارتباط با همسر خود به توافق و رضایت زناشویی بالاتری  دست یابند.

قدردانی

از تمامی افراد شرکت‌کننده در پژوهش تشکر و قدردانی می‌شود.

منابع

اصغری

، مهدی.، کیانی، رقیه و قهرمانی، مهسا. (1401). اثربخشی تمرینات ذهن آگاهی بر نظریه ذهن در دختران شطرنج باز نوجوان. روانشناسی ورزش، انتشار آنلاین.doi: 10.29252/mbsp.2022.227058

آقابابا، علیرضا و کاشی، علی. (1397). تأثیر مراقبه ذهن آگاهی بر وضعیت ذهن آگاهی، حالت اجرای روان (سبکبالی) و عملکرد ورزشی. مطالعات روانشناسی ورزشی. 7(25): 110-89.

http://rbs.mui.ac.ir/article-1-545-fa.html

بلاغت، سیدرضا؛ ابراهیم زاده اسمین، حسین؛ موسوی نژاد، سید جمال؛ خزاعی، زری؛ محمودوند، محمد و محمودوند، محمد. (1393). بررسی رابطه شادکامی و رضایت از زناشویی در بین خانواده‌های شهرستان زهک. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. 22(22)، 102-83

https://cwfs.ihu.ac.ir/article_201600.html

پهلوانی مجدآبادی نو، ریحانه و محمودپور، عبدالباسط. (1401). تدوین مدل صمیمیت زناشویی بر اساس راهبردهای حفظ زوج، تحمل پریشانی با نقش میانجی ذهن آگاهی. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. 17(61)، 34-11.

https://cwfs.ihu.ac.ir/article_207729.html

پورمیرزایی، مریم؛ باقری، مسعود و فضیلت‌‌پور، مسعود. (1396). رابطه ذهن‌‌خوانی و رضایت زناشویی با نقش واسطه سلامت عمومی. مجله تحقیقات علوم رفتاری. 15(3): 305-299.

http://rbs.mui.ac.ir/article-1-545-fa.html

تردست، کوثر و عرب چم چنگی، مهدی. (1400). رابطه‌‌ی ذهن آگاهی با رضایت جنسی زنان متأهل دانشگاه پیام نور شهر اهواز. راهبردهای نو در روانشناسی و علوم تربیتی، 4(11): 102-94

http://ijndibs.com/article-1-618-fa.html

خرم‌آبادی، راضیه؛ سپهری شاملو، زهره؛ صالحی فدردی، جواد و بیگدلی، ایمان الله. (1397). مدل ساختاری کارکردهای اجرایی و روابط فرازناشویی با بررسی نقش میانجی خودکنترلی. فصلنامه روانشناسی شناختی. ۶ (۱) :41-50.

http://jcp.khu.ac.ir/article-1-2954-fa.html

دربا، محمد؛ محمودپور ،عبدالباسط؛ ایجادی، سحر و یوسفی ناصر. (1399). رابطه طرحواره‌های ناسازگار اولیه با رضایت زناشویی و کیفیت زندگی در زنان دارای همسر وابسته به مواد. فصلنامه علمی اعتیادپژوهی. ۱۵ (۶۰) :۳۷۳-۳۹۳

URL: http://etiadpajohi.ir/article-۱-۲۵۴۶-fa.html

راست گفتار، ثمی و خدادادی، جواد. (1402). پیشایندها و پیامدهای سازگاری زناشویی در زوجین راضی از زندگی زناشویی. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. انتشار آنلاین

https://cwfs.ihu.ac.ir/article_208462.html

رجبی، غلامرضا.، کاظمی، فرزاد.، شیرالی نیا، خدیجه. (1401). ارزیابی مدل رابطۀ بین ذهن‌آگاهی و رضایت زناشویی با میانجی‌گری همدلی زناشویی. فصل‌نامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی. 13(1): 198-183

https://dorl.net/dor/20.1001.1.22518126.1401.13.1.10.8

زارعی، سلمان. (1398). نقش واسطه ای ذهن‌آگاهی در رابطه سرسختی روان‌شناختی و بخشودگی با سازگاری زناشویی زنان متاهل شهر تهران. رویش روان شناسی. ۸ (۵) :173-186

URL: http://frooyesh.ir/article-1-1067-fa.html

صداقت خواه، عاطفه و بهزادی پور، ساره. (1396). پیش‌بینی کیفیت روابط زناشویی بر اساس باورهای ارتباطی، ذهن‌آگاهی و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی. فصلنامه علمی- پژوهشی زن و جامعه. 8(30): 77-57

فاتحی، نازنین؛ غلامی حسنارودی، مطهره و عابد، نازنین. (1400). نقش میانجی‌گر بخشودگی زناشویی و بهزیستی ذهنی در رابطه بین ذهن آگاهی و رضایت جنسی زنان و مردان متأهل شهر تهران:یک مطالعه توصیفی. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان. ۲۰ (۶) 660-645

http://journal.rums.ac.ir/article-1-6008-fa.html

الماسی، نفسیه؛ خبیری، محمد؛ فراهانی، ابوالفضل و حمایت طلب، رسول. (1389). رابطه سبک زندگی و رضایت زناشویی در ورزشکاران و مقایسه آن با افراد عادی. نشریه مدیریت ورزشی، 2(5): 159-73.

https://jsm.ut.ac.ir/article_21962.html

محمودپور, عبدالباسط, شیری, طاهره, فرحبخش, کیومرث, & ذوالفقاری, شادی. (1399). پیش بینی گرایش به طلاق بر اساس دلزدگی زناشویی و تحمل پریشانی با میانجیگری احساس تنهایی در زنان متقاضی طلاق. فرهنگ مشاوره و روان درمانی.

doi: 10.22054/qccpc.2020.43452.2164, 11(42), 121-141

محمودپور، عبدالباسط؛ دربا، محمد؛ کمندلو، زهرا و مدنی یاسر. (1399). رابطه طرحواره‌های ناسازگار اولیه با رضایت زناشویی و پریشانی روانشناختی در زنان نابارور شهر تهران .مجله علوم روانشناختی، ۱۹ (۹۴) :۱۲۴۲-۱۲۳۱.

URL: http://psychologicalscience.ir/article-۱-۷۷۱-fa.html

محمودپور، عبدالباسط؛ دهقانپور، ثنا؛ یوسفی، ناصر و ایجادی، سحر. (1399). پیش بینی صمیمیت زناشویی زنان بر اساس ذهن آگاهی، الگوهای حل تعارض، حمایت اجتماعی ادراک شده و بهزیستی اجتماعی پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی.

. , 10(39), 102-83. doi: 10.22034/spr.2020.228592.1463

ملایی، رحیم و اسمعیلی، معصومه. (1398). مطالعه کیفی نقش زبان در روابط زوجین رضایت‌مند: پژوهشی مبتنی‌بر نظریه داده‌بنیاد. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. 13(46)، 68-41

https://cwfs.ihu.ac.ir/article_204572.html

موسوی، سید محمد.، سماواتیان، حسین.،  نوری، ابوالقاسم. (1398). اثربخشی آموزش کیفیّت بخشی زندگی کاری و غنی‌سازی زندگی زناشویی برافزایش کیفیّت زندگی کاری و رضایت شغلی در بین زوج‌های شاغل. مشاوره کاربردی. 9(2): 131-109

https://doi.org/10.22055/JAC.2020.29626.1676

نریمانی، محمد؛ عباسی، مسلم؛ بگیان کوله مرز، محمدجواد و بختی، مجتبی. (1393).  مقایسه اثربخشی دو رویکرد مبتنی بر آموزش پذیرش و تعهد و رواندرمانی گروهی بر تعدیل طرحوارههای ناسازگار اولیه در مراجعان متقاضی طلاق. مشاوره و روان‌‌درمانی خانواده، 1(4): 28-1. 

https://doi.org/10.22054/qccpc.2018.28555.1712

وحدانی، محبوبه؛ خضری، مجتبی؛ محمودپور ، عبدالباسط و فرحبخش، کیومرث. (1399). پیش‌بینی دل‌زدگی زناشویی بر اساس ابراز گری هیجانی، تحمل پریشانی و الگوهای ارتباطی. رویش روان شناسی. ۹ (۱۰) :۴۷-۵۸

 URL: http://frooyesh.ir/article-۱-۲۳۰۹-fa.html

یحیایی راد، عفت؛ سلیمی بجستانی، حسین؛ عسگری، محمد و فرح بخش، کیومرث. (1399). تدوین الگوی ارتقای رضایت زناشویی و بررسی اثربخشی آن در کاهش گرایش به طلاق. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده. 15(53)، 84-55

https://cwfs.ihu.ac.ir/article_206023.html

Achim, A. M., Roy, M. A., & Fossard, M. (2023). The other side of the social interaction: theory of mind impairments in people with schizophrenia are linked to other people's difficulties in understanding them. Schizophrenia Research, 259, 150-157.‏ https://doi.org/10.1016/j.schres.2022.07.001

Baer, R.A., Smith, G.T., Hopkins, J., Krietemeyer, J.,Toney, L.( 2006 ) . Using self-report assessment methods to explore facets of mindfulness. Assessment ,13(1),27-45. https://doi.org/10.1177/1073191105283504

Baron-Cohen, S., Wheelwright, S., Hill, J., Raste, Y., & Plumb, I. (2001). The “Reading the Mind in the Eyes” Test Revised Version: A Study with Normal Adults, and Adults with Asperger Syndrome or High-functioning Autism. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 42(2), 241-251. doi:10.1017/S0021963001006643

Barnes, S., Brown, K. W., Krusemark, E., Campbell, W. K., & Rogge, R. D. (2007). The role of mindfulness in romantic relationship satisfaction and responses to relationship stress. Journal of Marital and Family Therapy, 33(4), 482–500. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2007.00033.x

Bilal A, Rasool S.(2020). Marital Satisfaction and Satisfaction With Life: Mediating Role of Sexual Satisfaction in Married Women. Journal of Psychosexual Health.;2(1):77-86. doi:10.1177/2631831820912873

Bloch, L., Haase, C. M., & Levenson, R. W. (2014). Emotion regulation predicts marital satisfaction: More than a wives’ tale. Emotion, 14(1), 130–144. https://doi.org/10.1037/a0034272

Bora, E. (2009). Theory of mind in schizophrenia spectrum disorders. Turkish Journal of Psychiatry, 20(3), 269–281.

Brady, A., Baker, L. R., Muise, A., & Impett, E. A. (2020). Gratitude increases the motivation to fulfill a partner’s sexual needs. Social Psychological and Personality Science (Online version). 10.1177/1948550619898971

Brown, K. W., Ryan, R. M., & Creswell, J. D. (2007). Mindfulness: Theoretical foundations and evidence for its salutary effects. Psychological Inquiry, 18(4), 211–237. https://doi.org/10.1080/10478400701598298

Burpee, L. C., & Langer, E. J. (2005). Mindfulness and marital satisfaction. Journal of Adult Development, 12(1), 43-51. https://doi.org/10.1007/s10804-005-1281-6

Carson, J. W., Carson, K. M., Gil, K. M., & Baucom, D. H. (2007). Selfexpansion as a mediator of relationship improvements in a mindfulness intervention. Journal of Marital and Family Therapy, 33(4), 517–528. https://doi.org/10.1111/j.1752-0606.2007.00035.x

Çelik, E., Çelik, B., Yavas, Ş., & Süler, M. (2022). Investigation of marital satisfaction in terms of proactive personality, meaning in life, offense-specific forgiveness. International Journal of Psychology and Educational Studies, 9(1), 1-11.‏ https://dergipark.org.tr/en/pub/pes/issue/68410/1067521

Cheang, R., Gillions, A., & Sparkes, E. (2019). Do mindfulness-based interventions increase empathy and compassion in children and adolescents: A systematic review. Journal of Child and Family Studies, 28(7), 1765– 1779. https://doi.org/10.1007/s10826-019-01413-9

Chiu, HM., Chen, CT., Tsai, CH. (2023). Theory of Mind Predicts Social Interaction in Children with Autism Spectrum Disorder: A Two-Year Follow-Up Study. J Autism Dev Disord 53, 3659–3669 (2023). https://doi.org/10.1007/s10803-022-05662-4

Craighead, W. E., & Craighead, L. W. (2003). Behavioral and cognitive-behavioral psychotherapy. George Stricker, 279.‏

Crane R.(2009). Mindfulness-Based Cognitive Therapy: Distinctive Features. Routledge/Taylor & Francis Group: New York, NY.

Dodell-Feder, D., Felix, S., Yung, M. G., & Hooker, C. I. (2016). Theory-of-mind-related neural activity for one’s romantic partner predicts partner well-being. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 11(4), 593-603.‏ https://doi.org/10.1093/scan/nsv144

Dong, S., Dong, Q., & Chen, H. (2022). Mothers' parenting stress, depression, marital conflict, and marital satisfaction: The moderating effect of fathers' empathy tendency. Journal of affective disorders, 299, 682–690. https://doi.org/10.1016/j.jad.2021.12.079

Dussault, É., Fernet, M. & Godbout, N. (2020). A Metasynthesis of Qualitative Studies on Mindfulness, Sexuality, and Relationality. Mindfulness, 11, 2682–2694 .

Epley, N., Keysar, B., Van Boven, L., & Gilovich, T. (2004). Perspective Taking as Egocentric Anchoring and Adjustment. Journal of Personality and Social Psychology, 87(3), 327–339. https://doi.org/10.1037/0022-3514.87.3.327

Eyring, J. B., Leavitt, C. E., Allsop, D. B., & Clancy, T. J. (2021). Forgiveness and gratitude: Links between couples’ mindfulness and sexual and relational satisfaction in new cisgender heterosexual marriages. Journal of Sex & Marital Therapy, 47(2), 147–161. https://doi.org/10.1080/0092623X.2020.1842571

Goldberg, S. B., Riordan, K. M., Sun, S., & Davidson, R. J. (2022). The empirical status of mindfulness-based interventions: A systematic review of 44 meta-analyses of randomized controlled trials. Perspectives on psychological science, 17(1), 108-130. https://doi.org/10.1177/1745691620968771

Grossman P. Niemann L. Schmidt S. Walach H. 2014. Mindfulness based stress reduction and health benefits: a meta-analysis. Journal Psychoses Res. 35-43. https://doi.org/10.1016/S0022-3999(03)00573-7

Harvey, J., Crowley, J. & Woszidlo, A. (2019). Mindfulness, Conflict Strategy Use, and Relational Satisfaction: a Dyadic Investigation. Mindfulness 10, 749–758. https://doi.org/10.1007/s12671-018-1040-y

Hasker, S. M. (2010). Evaluation of the mindfulness-acceptance-commitment (MAC) approach for enhancing athletic performance. Indiana University of Pennsylvania.

Jackson, E., Galvin, J., Warrier, V., Baron-Cohen, S., Luo, S., Dunbar, R. I., ... & Richards, G. (2022). Evidence of assortative mating for theory of mind via facial expressions but not language. Journal of Social and Personal Relationships, 39(12), 3660-3679.‏ http://dx.doi.org/10.1177/02654075221106451

Jekauc, D., Kittler, C., & Schlagheck, M. (2017). Effectiveness of a mindfulness-based intervention for athletes. Psychology, 8, 1-13. http://dx.doi.org/10.4236/psych.2017.81001

 Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present and future. Clinical psychological: Science & Practice, 10: 144-156. https://psycnet.apa.org/doi/10.1093/clipsy.bpg016

Karremans, J. C., Schellekens, M. P., & Kappen, G. (2017). Bridging the sciences of mindfulness and romantic relationships: A theoretical model and research agenda. Personality and Social Psychology Review, 21(1), 29-49. https://doi.org/10.1177/1088868315615450

Khaddouma, A., Gordon, K. C., & Bolden, J. (2015). Zen and the art of sex: examining associations among mindfulness, sexual satisfaction, and relationship satisfaction in dating relationships. Sexual and Relationship Therapy, 30(2), 268–285. https://doi.org/10.1080/14681994.2014.992408

Khezri, Z., Hassan, S. A., & Nordin, M. H. M. (2020). Factors Affecting Marital Satisfaction and Marital Communication Among Marital Women: Literature of Review. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 10(16), 220–236. http://dx.doi.org/10.6007/IJARBSS/v10-i16/8306

Kline, R. B. (2023). Principles and practice of structural equation modeling. Guilford publications.‏

Kochar‚ R. K.‚ & Sharma‚ D. (2015). Role of love in relationship satisfaction. The International Journal of Indian Psychology‚ 3(1)‚ 81-107.

Korporaal M, Broese van Groenou MI, Tilburg TG.( 2018). Health Problems and Marital Satisfaction Among Older Couples. Journal of Aging and Health.;25(8):1279-1298. https://doi.org/10.1177/0898264313501387

Leslie, A. M., German, T. P., & Polizzi, P. (2005). Belief-desire reasoning as a process of selection. Cognitive psychology, 50(1), 45-85. https://doi.org/10.1016/j.cogpsych.2004.06.002

Linehan, M. M. (1993). Skills training manual for treating borderline personality disorder. Guilford Press. https://psycnet.apa.org/record/1995-98090-000

Meinhardt-Injac B, Daum MM, Meinhardt G and Persike M.(2018). The Two-Systems Account of Theory of Mind: Testing the Links to Social- Perceptual and Cognitive Abilities. Front. Hum. Neurosci. 12(26):12-25. doi: 10.3389/fnhum.2018.00025

Németh, N., Matrai, P., Hegyi, P., Czéh, B., Czopf, L., Hussain, A., Pammer, J., Szabo, I., Szabo, I., Kiss, L., Hartmann, P., Szilagyi, A. L.,  Kiss, Z., & Simon, M. (2018). Theory of mind disturbances in borderline personality disorder: A meta-analysis. Psychiatry Research, 270, 143–153. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2018.08.049

Nunes, C., Martins, C., Leal, A., Pechorro, P., Ferreira, L. I., & Ayala-Nunes, L. (2022). The ENRICH Marital Satisfaction (EMS) Scale: A Psychometric Study in a Sample of Portuguese Parents. Social Sciences, 11(3), 107-118. https://doi.org/10.3390/socsci11030107

Pereira, R., Almeida, I., Teixeira, P. M., & Nobre, P. J (2020). Mindfulness-related variables and sexual/relationship satisfaction in people with physical disabilities. Mindfulness, 11, 1993-2006. https://doi.org/10.1007/s12671-020-01414-6

Perner, J. (1991). Understanding the Representational Mind. Cambridge, MA: MIT Press. https://psycnet.apa.org/record/1991-97901-000

Rakoczy, H. (2022). Foundations of theory of mind and its development in early childhood. Nat Rev Psychol, 1, 223–235. https://doi.org/10.1038/s44159-022-00037-z

Roberts, K., Jaurequi, M. E., Kimmes, J. G., & Selice, L. (2021). Trait mindfulness and relationship satisfaction: The role of forgiveness among couples. Journal of Marital and Family Therapy, 47(1), 196-207. https://doi.org/10.1111/jmft.12440

Sharp, C. (2008). Theory of mind and conduct problems in children: Deficits in reading the “emotions of the eyes”. Cognition and Emotion, 22(6), 1149–1158. https://doi.org/10.1080/02699930701667586

Saavedra, M. C., Chapman, K. E., & Rogge, R. D. (2010). Clarifying links between attachment and relationship quality: Hostile conflict and mindfulness as moderators. Journal of Family Psychology, 24(4), 380–390. https://doi.org/10.1037/a0019872

Segal, Z., Williams, M., & Teasdale, J. (2018). Mindfulness-based cognitive therapy for depression. Guilford publications.‏

Subic-Wrana, C., Beutel, M. E., Knebel, A., & Lane, R. D. (2010). Theory of mind and emotional awareness deficits in patients with somatoform disorders. Psychosomatic Medicine, 72(4), 404–411. https://doi.org/10. 1097/PSY.0b013e3181d35e83

Vago, D. R., & Silbersweig, D. A. (2012). Self-awareness, self-regulation, and selftranscedence (S-ART): A framework for understanding the neurobiological mechanisms of mindfulness. Frontiers in Human Neuroscience, 286- 296. https://doi.org/10.3389/fnhum.2012.00296

Vater A, Schröder-Abé M. (2015). Explaining the Link Between Personality and Relationship Satisfaction: Emotion Regulation and Interpersonal Behaviour in Conflict Discussions. Eur J Pers.;29(2):201-215. https://doi.org/10.1002/per.1993

Whisman, M. A., Gilmour, A. L., & Salinger, J. M. (2018). Marital satisfaction and mortality in the United States adult population. Health psychology: official journal of the Division of Health Psychology, American Psychological Association, 37(11), 1041–1044. https://doi.org/10.1037/hea0000677

Whisman, M. A., Sbarra, D. A., & Beach, S. R. H. (2021). Intimate relationships and depression: Searching for causation in the sea of association. Annual Review of Clinical Psychology, 17, 233–258. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-081219-103323

Zare Shahabadi A, Montazeri M. (2019). A Survey of Factors Related to Marital Satisfaction among Married Women in Taft City, Iran. Social Behavior Research & Health (SBRH). 3(1): 309-332. https://doi.org/10.18502/sbrh.v3i1.1035

Zunhammer M, Halski A, Eichhammer P, Busch V. (2015). Theory of mind and emotional awareness in chronic somatoform pain patients. PLoS One. 10(10): 140-146. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0140016

[1]. دانشجوی دکتری مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

[2]. نویسنده مسئول: دانشیار، گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

heidarihassan@yahoo.com

[3]. استادیار، گروه مشاوره، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

[4]. Marital Satisfaction

[5]. Bilal A, Rasool S

[6]. Çelik E.

[7]. Ellis

[8]. Marital satisfaction

[9]. Korporaal M

[10]. Zare Shahabadi A

[11]. Kochar‚ R. K.‚ & Sharma‚ D

[12]. Whisman, M. A

[13]. Nunes, C

[14] .Bloch L

[15]. Eyring, J. B

[16]. Mindfulness

[17]. Brady, A

[18] .Goldberg, S. B

[19] .Kabat-Zinn, J

[20] .Linehan, M. M

[21]. Karremans, J. C

[22] .Carson, J. W.

[23]. Burpee, L. C., & Langer, E. J.

[24]. Brady, A

[25]. Segal, Z

[26] .Crane, R

[27]. Grossman, P

[28] .Brown, K. W.

[29]. Vater A, Schröder-Abé M

[30]. Theory of Mind

[31]. Jackson, E

[32]. Dussault, É

[33]. Rakoczy, H

[34]. Social–Perceptual

[35]. Social–Cognitive

[36]. Meinhardt-Injac, B

[37]. Achim, A. M

[38]. Chiu, H. M

[39]. Theory of mind

[40]. Zunhammer, M

[41]. Lanyon RI, Goodstein, L.D

[42]. Saavedra, M. C

[43]. Khaddouma, A

[44]. Barnes, S

[45]. Cheang

[46]. Baron-Cohen & Hammer

[47]. Sharp

[48]. Subic-Wrana

[49]. Bora

[50] .Németh

[51]. Five Facet Mindfulness Questionnair (  FFMQ) 

[52]. Hasker, S. M

[53]. Baer, R.A

[54]. Baron-Cohen, S

[55]. Roberts, K

[56]. H arvey, J

[57]. Burpee, L. C., & Langer, E. J

[58]. Jekauc, D

[59]. Dodell-Feder, D

[60]. Karremans, J. C

[61]. Carson, J. W

[62] . Leslie, A. M